पेट्रोलियम उत्पादनं ही प्रत्येक देशासाठी बहुमूल्य असून ती एकप्रकारे राष्ट्रीय संपत्तीच असते. पेट्रोलियमचा आणि पेट्रोलियम उत्पादनांचा वापर आणि गरज दिवसेंदिवस वाढतच आहे. पेट्रोल, डिझेल, खनिज तेल, घरगुती गॅस, सीएनजी अशी कितीतरी उत्पादनं मानवी जीवनाचा अविभाज्य भाग बनली आहेत. त्यामुळे या क्षेत्रातील तज्ज्ञांची मागणी दिवसेंदिवस वाढतच आहे. त्यामुळे या क्षेत्रात येणा-यांना जगभर मागणी आहे.
पेट्रोलियम इंजिनीअर हे जगभरातील निरनिराळ्या ठिकाणांचा शोध घेऊन नैसर्गिक तेल आणि वायू यांच्या खाणी शोधून काढतात. हे इंजिनीअर्स तेलाचे आणि वायूंचे संशोधन आणि निर्मिती करण्याचं महत्त्वाचं काम करतात. या अभियंत्यांना प्रात्यक्षिक काम कसं करावं याचं वैज्ञानिक ज्ञान असतं. त्यामध्ये भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र या विषयांचं सखोल ज्ञान असणं गरजेचं असतं. पेट्रोलियम इंजिनीअरिंग हे भूगर्भशास्त्राच्या मुलभूत ज्ञानाशी, भौतिकशास्त्राशी, तसंच पेट्रोलियमचा प्रक्रिया विधी या सर्व गोष्टींशी निगडित आहे. हे क्षेत्र म्हणजे मूलत: मायिनग इंजिनीअरिंग हेच असून केवळ तेल आणि गॅस (वायू) यांच्याशीच संबंधित आहे.
कामाची व्याप्ती:-
पेट्रोलियम इंजिनीअरच्या कामाची व्याप्ती बरीच मोठी आहे. नसर्गिक खनिज स्रेत शोधणं, त्यातील खनिजांच्या नसर्गिक गुणधर्माची तपासणी करणं आणि पेट्रोलियम खनिजं वेगळी करण्यासाठी आणि शुद्ध करण्यासाठी आधुनिक यंत्रसामग्रीची निर्मिती करणं, नसíगक खनिजसाठा सापडल्यानंतर पेट्रोलियम इंजिनीअरचं काम खऱ्या अर्थानं सुरू होतं. एखादा साठा शोधल्यानंतर ते भूगर्भशास्त्र तज्ज्ञ, जीवभौतिकशास्त्र तज्ज्ञ आणि इतर भूगर्भतज्ज्ञांसोबत काम करतात. त्यात भूस्तर कोणत्या प्रकारच्या खडकांनी बनला आहे, त्यासाठी कोणत्या प्रकारचं खोदकाम करणं उपयुक्त आहे, त्या पद्धतीवर लक्ष ठेवणं आणि ते खोदकाम योग्यप्रकारे होत आहे का हे पाहणं.., या सर्व गोष्टींवर लक्ष ठेवत असतात. याबरोबरच पेट्रोलियम इंजिनीअर हे वेगवेगळ्या उपकरणांचं डिझाइन बनवणं तसंच कमीत कमी श्रमात अधिकाधिक खनिजं कशी मिळतील यासाठीही प्रयत्न करत असतात. यासाठी ते संगणकाचा वापर मोठय़ा प्रमाणात करतात. पुढचा साठा सापडण्याची शक्यता कुठे आहे हे देखील तपासतात.
भूगर्भशास्त्राच्या मूलभूत सिद्धांतात या क्षेत्राची मुळं रुजली असून इतर अनेक शाखांना ती स्पर्श करतात. म्हणूनच तेलसाठे, वायूसाठे शोधणं त्यांचं शुद्धीकरण करणं, नंतर ते वाहून नेणं, घाऊक बाजारात वितरित करणं अशा अनेक शाखा यामध्ये दिसून येतात. यापैकी आपल्या आवडत्या शाखेत विशेष प्रावीण्य मिळवता येतं.
केवळ इंधन म्हणून नव्हे तर प्लास्टिक निर्मिती, पेंट्स तयार करणं, पॉलिमर्स बनवणं, साबण बनवणं आणि सर्वात महत्त्वाचं म्हणजे औषधनिर्मितीमध्ये पेट्रोलियम उत्पादनांचा महत्त्वाचा वाटा असतो. सर्व प्रकारच्या वाहतुकीसाठी पेट्रोल, डिझेल तसंच घरगुती वापरासाठी एल.पी.जी. किंवा रॉकेल अशा विविध रूपात ते वापरले जातात. तसंच गॅसोलाईन, बीटूमेन, बुनकट ऑईल, एव्हिएशन टर्बाईन फ्युराज, सी. एन. पी. मिनरल ऑईल, पेट्रोलियम जेली, लुब्रीकंट्स इत्यादी कितीतरी प्रकारात पेट्रोलियम वापरलं जातं. सर्वच उद्योगधंदे, कारखाने यांवर अवलंबून असल्यानं पेट्रोलियम हे प्रत्येक देशाची राष्ट्रीय संपत्ती म्हणून ओळखलं जातं.
शैक्षणिक अर्हता:-
पेट्रोलियम इंजिनीअर होण्यासाठी भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, गणित या विषयांतून बारावी उत्तीर्ण असणं गरजेचं आहे. बारावीनंतर या विषयात पदवी घेता येते. बी.टेक्, बी.एड. (केमिकल पेट्रोलिअम) उत्तीर्ण झालेले उमेदवार या विषयात पदव्युत्तर म्हणजे एमटेक करू शकतात. तसंच जिऑलॉजी किंवा जिओफिजिक्स या विषयांत एमएस्सी ५५ टक्के गुणांनी उत्तीर्ण झालेले उमेदवारही एमटेक् या अभ्यासक्रमासाठी पात्र ठरू शकतात.
पेट्रोलियम इंजिनीअरिंग अभ्यासक्रमाच्या प्रमुख संस्था:-
डिब्रुगड युनिव्हर्सिटी आसाम (www.dibru.ernet.in.) इंडियन स्कूल ओपन माइन्स, धानबाड, झारखंड (www.ismdhanbad.ac. in.)इन्स्टिटय़ूट ऑफ केमइन्फम्रेटिक्स स्टडीज, नोएडा ( www. cheminformaticscentre.org)महाराष्ट्र इन्स्टिटय़ूट ऑफ टेक्नॉलॉजी, पुणे (www.imtpune.com.) एन. वाडिया कॉलेज, पुणे (www. petroleum technology. net.)युनिव्हर्सिटी ऑफ पेट्रोलियम स्टडिज, डेहराडून (www. upsindia.ong.)नागपूर, युनिव्हर्सिटी, नागपूर (www.napuruniversicty.org)
