सह्याद्रीच्या पर्वतरांगांमधे स्पॉट स्वोर्डटेल, कॉमन जे, ब्लू बॉटल, इमीग्रंट, कॉमन गल, झेब्रा ब्लू, ग्राम ब्लू, लेपर्ड, ग्रास ज्वेल, सनबीम अशी अनेक फुलपाखरे असे चिखलपान करताना आढळतात.
साधारणपणे फूल तिथे फुलपाखरू हे समीकरण आपल्या डोक्यात पक्क बसलेलं असतं. पण या फुलपाखरांच्या जगात जरा डोकावून बघितलं तर जरा नवीनच माहिती आपल्याला मिळेल. दुरून बघताना अनेक फुलपाखरं एका ठिकाणी आपल्याला दिसली तर फुलपाखरांची जणू शाळाच भरली आहे असे आपल्याला वाटते. शास्त्रीय भाषेत त्याला “चिखलपान” असे म्हणतात.
मागील वर्षी मी जुलै महिन्यात मेळघाटला गेलो असताना अशी फुलपाखरांची शाळा बघण्याचा योग आला. मी एकदम अचंबित होऊन थबकलो आणि बघितले तर जवळपासच्या चिखलाच्या भागावर अनेक फुलपाखरे जणू त्यांना तिथे चिकटवले आहे अशी बसली होती. हा काहीतरी वेगळाच प्रकार होता. एरवी एकेक फुलपाखरू दिसते आणि त्याच्या मागे मागे छायाचित्रणासाठी पळावे लागते पण इथे तर वेगळाच प्रकार दिसत होता. अनेक फुलपाखरे मोठय़ा संख्येने एकत्र शांत आणि तीसुद्धा जमिनीवर बसलेली म्हणजे छायाचित्रकारांची तर पर्वणीच म्हणायची.
परत आल्यानंतर या प्रकाराबद्दल अधिक माहिती शोधली. सहसा फुलपाखरे अनेक फुलांना भेटी देऊन त्यातील मधुर रस अथवा मध प्राशन करतात पण याच जोडीला त्यांच्या शरीराला अनेक इतर क्षारांची गरज असते ती फक्त त्या मधातून पूर्ण केली जाऊ शकत नाही. म्हणून त्यांना मग इतर पदार्थामधून ते क्षार मिळवायला लागतात. या फुलपाखरांचे नर जेव्हा चिखलपान करतात तेव्हा त्यांना सोडियम आणि अमिनो आम्ले मिळतात. मादीबरोबर मीलन करताना ही पोषक द्रव्ये मादीला दिली जातात, ज्याचा फायदा त्यांची अंडी वाढण्याकरता होतो. अतिशय जलदगतीने उडणारी ही फुलपाखरे तापमान वाढू लागले की रानातील झ-याजवळ, ओढय़ाजवळच्या ओल्या जमिनीवर, चिखलावर बसलेली पाहायला मिळतात. एकाच वेळी अनेक वेगवेगळ्या जातीची फुलपाखरे एकाच ठिकाणी अगदी शाळा भरल्याप्रमणे एकत्र बसलेली आढळतात.
सह्याद्रीच्या पर्वतरांगांमधे स्पॉट स्वोर्डटेल, कॉमन जे, ब्लू बॉटल, इमीग्रंट, कॉमन गल, झेब्रा ब्लू, ग्राम ब्लू, लेपर्ड, ग्रास ज्वेल, सनबीम अशी अनेक फुलपाखरे असे चिखलपान करताना आढळतात. उत्तर भारतात आणि दक्षिण भारतात आपल्यापेक्षा अनेक वेगवेगळ्या आणि मोठय़ा जातीसुधा असे चिखलपान करताना दिसतात. या वेळेला अर्थातच त्यांचे छायाचित्रण आपल्याला सहज करता येते आणि एकाच जागी अनेक वेगवेगळ्या जाती आपल्याला छायाचित्रणासाठी मिळू शकतात.
अर्थात असे चिखलपानाचे स्पॉट शोधून काढावे लागतात. त्या ठिकाणी थोडा चिखल, थोडी सुकी माती, मोठे दगड आणि प्रचंड ऊन असे सगळे व्यवस्थित जमले तर चिखलपान होते. मात्र असे एखादे ठिकाण जर आपल्याला सापडले तर मात्र दरवर्षी त्या ठिकाणी चिखलपान होतेच होते. फक्त ते होण्याचे दिवस उन्हाच्या तडाख्याप्रमाणे आणि त्या ठिकाणचे पाणी सुकण्याप्रमाणे पुढे मागे होतात. अशी ही फुलपाखरांची भरलेली शाळा छायाचित्रकारासाठी आयती चालून आलेली संधी असते. हो पण दरवेळेला ते समोर बसून आपल्याला छायाचित्र देतीलच असे मात्र नक्कीच नाही. ती आपली त्यांच्याच मस्तीत, मजेत गिरक्या घेत आजूबाजूला लहरत राहतात आणि त्यांना वाटेल त्याच वेळेस बसतात. चला तर मग एकदा तरी या फुलपाखरांच्या शाळेला भेट नक्कीच द्यायला हवी.
मो. ९५६१५५१८२५
मेळघाट
मेळघाट हे अमरावती जिल्ह्यामध्ये असून सातपुडा पर्वतरांगामध्ये वसलेले अभयारण्य आहे. भारतात घोषित करण्यात आलेल्या नऊ व्याघ्रप्रकल्पांपैकी एक असणारा मेळघाट व्याघ्र प्रकल्प फेब्रुवारी १९१४ रोजी अस्तित्वात आला. हा भारतातील सर्वात मोठय़ा व्याघ्र प्रकल्पांपैकी एक आहे.
कसे जाल
हवाईमार्गे : नागपूर आणि तिथून २४० किमी
रेल्वे : बडनेरा जंक्शनहून ११० किमी. रस्ता : बससेवा परतवाडा ते धारणी व बऱ्हाणपूर.
फार छान ..डाॅक्टरसाहेब तुमचा लेख फार आवडला …
खुपच सुंदर…
Awesome…. Doctor baraborch writer pn zalat tumhi…;)