तंत्रज्ञानातील बदल हा अविरत सुरू असतो. क्षणाक्षणाला तंत्रज्ञान बदलत असते. यामुळेच आजचे तंत्रज्ञान उद्या कालबाह्य ठरते. मात्र कोणत्याही क्षेत्रातील पहिल्या आविष्काराला इतिहासात मानाचे पान मिळते. स्मार्टफोनच्या दुनियेत आयबीएम सिमॉन हा फोन त्याचा मानकरी ठरला आहे. स्मार्टफोनची सुरुवात म्हणून या फोनची ओळख सांगितली जाते. या फोनच्या बाजारातील एंट्रीला शुक्रवारी २० वष्रे पूर्ण झाली. यानिमित्ताने संपर्काची नवी परिभाषा तयार करणा-या स्मार्टफोनचा सिमॉन ते आयफोन ६पर्यंत येऊन ठेपलेला प्रवास उलगडण्याचा हा प्रयत्न..
सध्या स्मार्टफोन ही लोकांची जीवनशैली बनली आहे. उत्पादक कंपन्यांतील व्यावसायिक चढाओढीने स्वस्तातल्या स्मार्टफोननी बाजारपेठ काबीज केली आहे. आधुनिक तंत्रज्ञानावरील सध्याच्या फोनच्या यशाचा मार्ग प्रशस्त करणारा पहिला स्मार्टफोन २० वर्षापूर्वी दाखल झाला होता. तंत्रज्ञान क्षेत्रातील आयबीएम आणि अमेरिकन फोन कंपनी बेलसेल्फ यांचा संयुक्त आविष्कार असलेला सिमॉन हा स्मार्टफोन अमेरिकेत १६ ऑगस्ट १९९४ला विकला गेला. ५०,०००च्या वर विक्री झालेल्या फोनची किंमत होती ८९९ डॉलर (त्या वेळचे जवळपास २८,५०० रुपये). माहिती आणि दूरसंपर्क तंत्रज्ञानाचा ऐतिहासिक वारसा सांगणारा हा फोन लंडनमधील सायन्स म्युझियममध्ये ऑक्टोबरमध्ये भरणा-या प्रदर्शनात आकर्षणाचा केंद्रबिंदू असेल.
तंत्रज्ञानाचा तत्कालीन उत्कृष्ट नमुना
तंत्रज्ञानाचा तत्कालीन उत्कृष्ट नमुना असलेला ‘सिमॉन’चा गणन आणि मोबाइल फोन असा दुहेरी वापर करता येत होता. या मोबाइलमुळे फोन कॉलची प्रक्रिया अधिक सोपी झाली. हा पहिला असा मोबाइल फोन होता, ज्यावर प्रथमच सॉफ्टवेअर अ‍ॅप्लिकेशन्स (अ‍ॅप्स) उपलब्ध करण्यात आली. स्टायलस आणि टचस्क्रीनचाही यात पहिल्यांदा वापर करण्यात आला होता. ज्यामुळे फोनधारकांना स्केच काढणे शक्य झाले. याबरोबरच दैनंदिनी, नोट लिहिण्याची सुविधा आणि फॅक्स यांसारख्या वैशिष्टयांमुळे हा फोन त्या वेळी ख-या अर्थाने स्मार्टफोन ठरला. ग्रीन एलसीडी स्क्रीन असलेल्या या फोनमध्ये स्मार्टफोनमधील सर्व वैशिष्टयांचा समावेश होता. सॉफ्टवेअर उत्पादक डेटालाइटच्या ‘आरओएम-डॉस’ या ऑपरेटिंग सिस्टीम यामध्ये होती. या फोनच्या खालच्या बाजूला असलेल्या स्लॉटच्या माध्यमातून विविध अ‍ॅप्लिकेशन्स रन करणे शक्य होते. यामध्ये मॅपिंग वन, स्प्रेडशिट आणि गेम यांसारख्या अ‍ॅप्लिकेशनचा समावेश होता. यामुळेच ‘आयफोन ६’ या आधुनिक स्मार्टफोनचा तो खराखुरा वारसा असल्याचे म्हटल्यास वावगे ठरणार नाही.
व्यावसायिकदृष्टया ठरला अपयशी
अर्धा किलो वजन आणि अवघी एक तास चालणारी बॅटरी यामुळे ग्राहकांनी नाकारल्याने हा मोबाइल फोन व्यावसायिकदृष्टया अपयशी ठरला. याबरोबरच ८९९ डॉलर एवढया भरभक्कम किमतीने अनेक लोकांनी त्याच्यापासून दूर राहणेच पसंत केले. डॉलरच्या तुलनेत रुपयाच्या तत्कालीन मूल्यानुसार ही किंमत सुमारे २८,५०० हजार रुपये! आज २० वर्षानंतरही अनेक भारतीयांसाठी ही किंमत परवडणारी नाही. विशेष म्हणजे, अमेरिकेतच त्याचा वापर होऊ शकत होता आणि त्या वेळी मोबाइल इंटरनेटही अस्तित्वात नव्हते. यामुळे जरी फॅक्सची सुविधा यामध्ये असली तरी कॉम्प्युटरद्वारे वेबला जोडल्याशिवाय त्याचा वापर मेल पाठवण्यासाठी होऊ शकत नव्हता. या सर्व कमजोर बाबींमुळे या फोनचा मार्ग खुंटला.
स्मार्टफोन क्रांतीचा शिलेदार
व्यावसायिक दृष्टिकोनातून या फोनला फारसे यश मिळाले नसले तरी मोबाइल फोन आणि पर्सनल डिजिटल असिस्टंट्स यांचा संगम असलेली उपकरणे बनवण्यासाठी प्रमुख संदर्भ म्हणून आयबीएम सिमॉनने मोठी कामगिरी बजावली. जवळजवळ २०००पर्यंत स्मार्टफोन हा शब्द प्रचलित झाला नव्हता. इरिक्सनने ‘आर ३८०’ हा सिंबियन ऑपरेटिंग सिस्टीमवरील पहिला मोबाइल फोन आणल्यावर त्याचा जन्म झाला. तर २००२मध्ये टचस्क्रीन आणि संपूर्ण की-बोर्ड असलेला पाम ऑपरेटिंग सिस्टीमवरील ट्रेओ आणि त्यापाठोपाठआलेल्या ब्लॅकबेरी क्वॉर्क सिरीजने स्मार्टफोनला ओळख मिळवून दिली. याच काळात उत्पादकांनी विविध वैशिष्टय़ांचा फोनमध्ये अंतर्भाव करण्यास सुरुवात केली. एमपी३ प्लेअर्स, कॅमेरा आणि वायरलेस तंत्रज्ञान यांसारखे फीचर्स लोकांच्या पसंतीस उतरली. यानंतर २००७नंतर आलेल्या अ‍ॅपलच्या आयफोनने स्मार्टफोनची दिशाच बदलली. स्टायलसशिवाय हाताच्या बोटांनी वापरता येणारा हा पहिला व्यावसायिक फोन ठरला. त्याची पहिल्याच वर्षात ६० लाख फोनची विक्री झाली.
आयफोनच्या यशानंतर उत्पादकांनी अशा फोनचा धडाका लावला. एचटीसी, सॅमसंग, एलजी आणि सोनी या कंपन्या बाजारात उतरल्या. २००८मध्ये एचटीसी ड्रीम बाजारात लाँच झाला. अँड्रॉइडवरील हा पहिला फोन, ज्याने ऑपरेटिंग सिस्टीमच्या ८५ टक्के बाजारपेठेवर सध्या कब्जा मिळवलेली ही ‘ओएस’ आहे. २०१३मध्ये स्मार्टफोनने फीचर फोनपेक्षा जास्त विक्रीची नोंद केली. तर स्मार्टफोनच्या जागतिक बाजारपेठेवर कोरियन कंपनी सॅमसंगने अधिराज्य प्रस्थापित केले आहे. स्वस्तातील स्मार्टफोनमुळे ही बाजारपेठ विस्तारण्यास मोठी मदत झाली असून चिनी कंपन्यांचा यात मोठा दबदबा राहिला. गेल्या वीस वर्षामध्ये स्मार्टफोनने आपली कार्यशैली आणि जीवनशैली व्यापून टाकली आहे. मात्र बदलत्या तंत्रज्ञानाच्या पार्श्वभूमीवर स्मार्टफोनला पुढच्या २० वर्षापर्यंत आपला दबदबा कायम ठेवायचा असल्यास काळानुसार बदलत राहावे लागणार आहे. अन्यथा टॅब्लेट पीसी आणि वेअरेबल उपकरणांच्या वाढत्या बाजारपेठेत महत्त्व कमी होण्याचा धोका आहे.
very good… well-pictured travel of smartphone…