शहरांमध्ये सिंमेटची जंगलं वाढत चालली आहेत. आपण या सिमेंटच्या जंगलात आलिशान घरात आरामात राहतो. घर अनेक सोईसुविधांनी सुसज्ज बनवतो. स्वत:च्या सुखाचा विचार करताना कळत किंवा नकळत आपण पर्यावरणाचा, जंगलाचा खूप मोठ्या प्रमाणात -हास करत असतो. तसंच, कित्येक मुक्या पक्ष्यांची घरटी उद्ध्वस्त झाली असतील. त्यामुळे पहाटे चिवचिवाट करणारे कित्येक पक्षी आजकाल शहरातून दिसेनासेच झाले आहेत. अशा चिमण्या पाखरांचा अधिवास टिकवण्यासाठी कृत्रिम घरटी बाजारात मिळतात. किमान एक तरी कृत्रिम घरटं प्रत्येकाने लावून या पाखरांना नवं जीवन देणं शक्य आहे.
आपण सिमेंट-काँक्रिटच्या जंगलात राहणारी माणसं. प्रत्येकाला राहायला घर मिळावं तसंच आजूबाजूच्या परिसरात त्या प्रत्येक माणसाला राहण्यासाठी सुख-सुविधा उपलब्ध व्हाव्यात यासाठी आपण शहरीकरण केलं. पण, या शहरीकरणाच्या नादात कित्येक जंगलांची तोड केली. त्याजागी प्रदूषण निर्माण करणारे कारखाने उभारले आणि सा-या पर्यावरणाचा -हास झाला. झाडांच्या मोठ्या प्रमाणातील तोडीमुळे कित्येक पक्ष्यांचे अधिवास धोक्यात आले. काही तर नामाशेषच झाले मग हे पक्षी जगणार तरी कसे? जाणार तरी कुठे? पण आपल्याला कुठे कशाचा फरक पडतो आहे. काही जण उघड्यावर पडलेल्या माणसांना विचारत नाही तर मग हे पक्षी तर दूरची गोष्ट आहे. पण प्रत्येक कुटुंबाने आपल्या घरात एक तरी ‘बर्ड शेल्टर’ किंवा ‘बर्ड हाउस’ आवर्जून लावावं. कारण आपण स्वत: जंगलं तोडली नसली तरी अप्रत्यक्षरीत्या या पक्ष्यांचं नुकसान करण्यात आपलाही वाटा आहेच. पूर्वीच्या कौलारू घरांत आणि घरासमोरील अंगणात असणा-या झाडांमुळे पक्ष्यांना घरटी बांधायला मिळायची. काही चिमण्या किंवा पाखरं कौलारू घरांच्या खाचात घरटी करायचे. पण आता या सगळ्यांची जागा इमारतींनी घेतली आहे. चिमण्यासारख्या पक्ष्यांना घरटी बांधणं अशक्य झालं आहे. झाडांच्या तोडीमुळे मैना, बुलबुल पोपट यांसारखे पक्षीही दिसेनासे झाले आहेत. पण तुम्ही या सगळ्या पाखरांना घर देण्यासाठी नक्कीच मदत करू शकता. आजकाल बरीच जण बाल्कनीत किंवा हॉल, किचनच्या खिडक्यांमध्ये शोभेच्या फुलझाडांची किंवा फळभाज्यांची हौशीनं लागवड करतात. त्यामुळे हे हिरवंगार दृश्य पाहून आपसुकच काही चिमण्या आणि इतर पक्षी या झाडांकडे काहीतरी खायला मिळेल या दृष्टीने आकर्षित होतात. तेव्हा खिडक्यांमध्ये लावलेल्या घरट्यांमध्ये त्या पक्षांना राहावसं वाटू शकतं. या कृत्रिम अधिवासांमुळे धोक्यात आलेले काही पक्षी आपली पुढची पिढी जन्माला नक्कीच घालू शकतील.
कृत्रिम घरटी लावताना काही गोष्टी लक्षात ठेवा
= कृत्रिम घरटी लावताना ती कोणत्या पक्ष्यांसाठी तुम्ही लावत आहात हे पहिलं लक्षात घ्या आणि त्यानुसारच घरटी खरेदी करा. चिमणी, पोपट किंवा इतर पक्ष्यांची घरटी त्यांच्या आकारमानानुसार वेगवेगळी असतात ही गोष्ट लक्षात घ्या. नाही तर असं व्हायचं की घरटी लावली आहेत चिमण्या आणि इतर पक्ष्यांसाठी आणि त्यात ठाण मांडून बसली आहे कबुतरांची जोडी.
= सध्या पक्ष्यांच्या कृत्रिम घरट्यांबाबत शहरांत अनेक उपक्रम राबवले जात आहेत. या उपक्रमाअंतर्गत कमी पैशांत मिळणा-या कृत्रिम घरट्यांच्या वाटपाचे कामही चालते. तुम्ही त्या ठिकाणी संपर्क साधून किंवा दुकानातून ही घरटी विकत आणून लावू शकता.
= कृत्रिम घरटी घरात लावली म्हणजे एक दोन दिवसांत पक्षी येऊन त्यात आपली अंडी घालतील, पिलांना जन्म देतील असं होत नाही. यासाठी काही आठवडे, महिने जातील. कारण पक्षी हे मेहनती असतात. मेहनत करून ते आपली घरटी बांधतात. हा निसर्गाचा नियमच आहे. त्यामुळे त्यांच्यासाठी अनैसर्गिक असलेली कोणतीही वस्तू ते सहजासहजी स्वीकारणार नाहीत किंवा त्यांना अशा घरांचा स्वीकार करायला वेळ लागेल. त्यामुळे थोडा संयम बाळगा.
= कोणताही पक्षी शांततेत राहणं पसंत करतो त्यामुळे जिथे घरटं लावायाचं आहे त्या जागी गाजावाजा, गडबड, गोंधळ नसेल, टीव्हीचा मोठा आवाज तिथे पोहोचणार नाही याची काळजी घ्या.
= पक्षी हे नेहमी हिरवळीच्या ठिकाणी आकर्षित होतात. त्यामुळे ही कृत्रिम घरटी तुमच्या फ्लॅट्समध्ये लावताना कुंड्यांतील फुलझाडं असतील तिथे आणि लहान मुलांचा हात पोहोचणार नाही अशा ठिकाणी ग्रिलला बांधून आणि बाहेरच्या दिशेला तोंड करून ठेवा.
= सुरुवातीच्या वेळी पक्ष्यांसाठी दाणा पाण्याची सोय करून ठेवा कदाचित खाण्याच्या शोधात त्यांचं लक्ष त्या घरटयाकडे जाऊ शकतं.
कृत्रिम घरटी घरच्या घरी बनवताना
= बाजारात विकत मिळणारी घरटी ही अनेकदा लाकडांपासून बनवलेली असतात. ही घरटी घेण्यामागचं प्रमुख कारण म्हणजे लाकडांपासून बनवलेली असल्याने पक्ष्यांना ते अधिक जवळच वाटतं आणि ही घरटी खूप वर्ष टिकतात. जर ही घरटी विकत आणायची नसतील तर फळ्यांच्या ज्या पेट्या असतात त्यापासून तुम्ही ही घरटी घरच्या घरी बनवू शकता.
= पक्ष्यांसाठी घरटी बनवताना पुठ्ठयांचा वापर करून ही तुम्ही घरटं बनवू शकता. पण हे घरटं हलक्या किंवा कमी वजनाच्या पक्ष्याला चालेल. पुठ्ठ्याची घरटी जरा नाजूकच असतात त्यामुळे पावसातही पाखरांचं आणि त्यांच्या पिल्लांचं संरक्षण होईल याचा विचार करा आणि मग पुठ्ठयाचं घरटं तयार करून लावा.
= चिमण्यांपेक्षाही आकाराने लहान असणा-या पक्ष्यांसाठी तुम्ही खोक्यांचा वापर करू शकता. पण या खोक्यांच्या खालच्या भागाला जाड पुठ्ठा लावून त्याचा तळ मजबूत करून घ्या. महत्त्वाचे म्हणजे तुम्ही एखाद्या प्रॉडक्टचा बॉक्स वापरत असाल तर त्याला तो वास येतो त्यामुळे गवत किंवा पालापाचोळा यात ठेवून द्या जेणेकरून तो वास जाईल.
= पुठ्ठे आणि खोके यांचा कृत्रिम घरटी म्हणून वापर करताना एक गोष्ट लक्षात घ्या की पक्षी आपली पिल्लं घालताना जी जागा निवडतात ती सुरक्षित आहे का, याची खात्री करून घेतात. सुरक्षित याचा अर्थ कावळा किंवा घार, उंदीर यापासून सुरक्षित असा त्याचा अर्थ होतो. तसंच त्या जागेत वावर करताना त्यांच्या पिलांना काही नुकसान तर पोहोचणार नाही याचीही ते काळजी घेतात.
= पक्ष्यांची घरटी घरी बनवताना त्यांच्या रचना लक्षात घ्या. हे गणित चुकलं तर मात्र गोंधळ होईल. त्यामुळे एक गोष्ट लक्षात घ्या चिमण्या किंवा तिच्यासारख्या आकाराचे पक्षी किंवा लहान आकारांच्या पक्ष्यांना जास्त मोठी जागा नसली तरी चालेल पण हेच घरटं तुम्ही पोपट, मैना, दयाळ यांसारख्या पक्ष्यांसाठी तयार करत असाल तर जागा थोडी मोठी ठेवा. महत्त्वाचं म्हणजे त्या त्या पक्ष्यांच्या आकाराप्रमाणे त्या पक्षाला घरात शिरण्यासाठी जागा बनवा. उदा: चिमणीसाठी दरवाजा बनवताना त्या गोलाचा आकार नाण्याच्या आकारापेक्षा जरा मोठा ठेवावा. तसंच थोडय़ा मोठया पक्ष्यांसाठी नाण्यांच्या दुप्पट आकाराचा बोगदा बनवावा.
चिमण्यांना आणि इतर पक्ष्यांना कृत्रिम घरटी उपलब्ध व्हावीत यासाठी अनेक जण कार्यरत आहेत. त्यातलाच एक आहे महाविद्यालयीन विद्यार्थी, मयुरेश चुरी. टाकाऊपासून टिकाऊ ही संकल्पना वापरून या पाखरांसाठी घरच्या घरी कृत्रिम घरटी बनवण्याचं काम तो गेली काही र्वष करत आहे. तसेच लाकडाची घरटीही तो बनवतो. जर तुम्हाला पक्ष्यांसाठी अशी मोफत घरटी हवी असतील तर तुम्ही पुढील क्रमांकावर संपर्क साधावा.
मयुरेश चुरी- विरार ८८८८३३३२४२/ ८८८८६८८८५४
khup chan lekh aahe vachin shariratale rakt usadambun aale …aani aapan hee kaheetari chimani sathi karave …aase vatat aahe….mayresh jee muje ghartyache 1-2 sample pathvave aasi vinanti aahe…tee copy Karun mee dusari banvun gheel….maja address
Dhaneshwar Bhadane
At & Post Shirdhane (Pra ner )
tal & Dist Dhule Pin Code -424303
Mo. No. 9624306380