घरात ठेवलेल्या छोटय़ाशा झाडाला लागलेल्या चिंचा किंवा चिंटुकले चिकू, मिरच्या, लिंबू असलेली झाडं तुम्ही कदाचित तुमच्या आसपास पाहिली असतील. पण ही बोन्सायची कला आली कुठून याची थोडक्यात माहिती घेऊ या.
बोन्साय ही एक कला असून त्या अंतर्गत हॉर्टकिल्चर, विज्ञान आणि सौंदर्यशास्त्र यांचा अभ्यास करण्याची संधी मिळून आपली बाल्कनी, खिडक्या, गच्ची किंवा बागा फुलवण्याचे कार्य या कलेमुळे साध्य होते. बोन्सायला मराठीत वामनवृक्षकला असं म्हटलं जातं. जपानी भाषेत बोन म्हणजे उथळ तबक आणि साई म्हणजे रोप. म्हणजे उथळ तबकातील रोप असा अर्थ होतो त्यातूनच बोन्साय हा शब्द आला. ही कला जपानमध्ये अतिशय प्रसिद्ध आहे.
बोन्साय ही कला छोटय़ाशा माध्यमातून निसर्ग, हिरवळ आणि छोटय़ात छोटय़ा गोष्टींकडे सकारात्मकतेने बघण्याचा दृष्टिकोन निर्माण करते. छोटय़ा कंटेनर्समध्ये तुम्ही शतकानुशतकं झाडं जिवंत ठेवू शकता. प्रेम आणि काळजी, चांगली माती, योग्य सूर्यप्रकाश, पाणी यामुळे तुम्ही जुनी झाडं सांभाळून ठेवू शकता. नेहमी आपण बागकामासाठी ज्या तंत्रांचा वापर करतो त्याच म्हणजे पेरणी, आकार देणे किंवा कुंडीत वाढवणे यासारख्या तंत्रांचाच वापर करून तुम्ही ही झाडे त्रिमीतीय आकारात आणून नैसर्गिक झाडांची सुंदर वाढ करू शकता. या झाडांची मिळून छोटेखानी बाग घरात तयार करू शकता.
कसं करतात बोन्साय?
ज्या झाडाचं बोन्साय करायचं असतं ते झाड रोपटय़ाप्रमाणे वाढवलं जातं. त्यानंतर त्याच्या बाहेरच्या भाग कापून टाकला जातो. पण ते अशा रितीने कापलं जातं की त्याप्रमाणे त्याची वाढ होईल. त्यानंतर त्या झाडाची मुळंदेखील कापली जातात. म्हणून बोन्साय करण्यासाठी रोपटय़ात वाढलेलं झाडच उपयोगी ठरतं. तसंच बोन्साय करताना फुलं, पानं, कळ्या, रंग थोडक्यात झाडाच्या सौंदर्याची काळजी घेतली जाते. उन्हाळ्यातच हे कापण्याचं काम सुरू होतं. माती, पानांचा चुरा आणि वाळू समान प्रमाणात घेऊन त्याचं मिश्रण तयार करावं. रोपटय़ातलं झाड काढून त्याच्या मुळाशी असलेली माती काठीच्या साहाय्याने काढून टाकावी. एक तृतीअंश माती त्या रोपटय़ाला असावी. नवीन रोपटय़ाची मुळं जास्तीत जास्त तर जुन्या रोपटय़ाची मुळं कमी कापावीत. कापण्याचा मुख्य उद्देश त्याला आकार देणं हा आहे. झाडाच्या छोटय़ा किंवा हलक्या फांद्यांना तांबं किंवा अॅल्युमिनिअमच्या तारेचा आधार देऊन एक दिशा दिली जाते. फांद्या मजबूत झाल्या की त्या तारा काढून टाकल्या जातात.
कोणत्या झाडांचं बोन्साय केलं जातं?
यात सदाबहार असलेल्या झाडांची निवड केली जाते. त्यात डाळिंब, आंबा, बहावा, पेरू, आवळा, संत्र, लीची, कडुलिंब, लिंबू, वड, पिंपळ, औदुम्बर आदी झाडांचं केलं जातं.
दि ऑर्डर ऑफ रायझिंग सन
दि इंडो जॅपनीज असोसिएशनने निपुंज पारेख यांना भारतात जपानी संस्कृतीचा प्रसार आणि प्रचाराबद्दलच्या त्यांच्या योगदानाबद्दल ‘ऑर्डर ऑफ दी रायझिंग सन, गोल्ड अॅन्ड सिल्व्हर रेंज’ या पुरस्काराने गौरवले आहे. आंतरराष्ट्रीय संबंध, जपानी संस्कृतीचा प्रसार आणि पर्यावरण संवर्धनासाठी करण्यात आलेल्या कार्याबद्दल ‘दी ऑर्डर ऑफ दी रायझिंग सन’ या पुरस्काराने गौरवण्यात येते. १९७९ मध्ये निपुंज पारेख हे इंडो जॅपनीज असोसिएशनच्या बोन्साय स्टडी ग्रुपचे सहसंस्थापक बनले आणि तेव्हापासून ते भारत आणि जपान यांच्यातील सहकार्याविषयी कार्यरत आहेत. मुंबईत राहणारे निपुंज पारेख यांनी भारतीय झाडांपासून बोन्साय, साकी आणि हिरवाई या विषयांवर काम केलं आहे. त्यांच्या मुंबई येथील घराच्या गच्चीत आणि मुंबईपासून ७५ किमी वर असलेल्या त्यांच्या फार्महाऊसमध्ये त्यांनी १ हजारांहून अधिक बोन्साय झाडं लावली आहेत. सध्या ते इंडो जॅपनीज असोसिएशन मुंबईचे अध्यक्ष तसंच वर्ल्ड बोन्साय फ्रेन्डशिप फेडरेशनचे संचालक व बोन्साय क्लब्ज इंटरनॅशनलचे संचालक आहेत. १९८९ ला ‘वर्ल्ड बोन्साय फ्रेन्डशिप फेडरेशन’कडून भारतात बोन्साय फ्रेन्डशिप फेडरेशन ऑफ इंडियाच्या दक्षिण आशिया विभागाचे संचालक म्हणून निमंत्रण मिळालं. त्यानंतर त्यांनी मोठय़ा प्रमाणावर झाडांचं बोन्साय करण्याचा पहिला प्रयत्न केला. त्यामध्ये फिस्कस, व्रिगाटिआस, बुसिडा, स्पिनोसा, ब्राझिलियन रेन ट्री व अन्य झाडांचा समावेश आहे.
Sir nice article