काय लिहिलं म्हणजे वाचक आवर्जून वाचतील, आपल्या पुस्तकावर वाचकांच्या उडय़ा पडतील, पुस्तक तुफान खपेल, एका महिन्यात आवृत्ती संपेल, काही महिने बेस्टसेलरच्या यादीत आपली ‘साहित्यकृती’ ठाण मांडून बसेल?
काय लिहिलं म्हणजे वाचक आवर्जून वाचतील, आपल्या पुस्तकावर वाचकांच्या उडया पडतील, पुस्तक तुफान खपेल, एका महिन्यात आवृत्ती संपेल, काही महिने बेस्टसेलरच्या यादीत आपली ‘साहित्यकृती’ ठाण मांडून बसेल?
लेखकाच्या मनात लिखाणाची इनिंग सुरू करण्याआधीच असे कितीतरी प्रश्न गोंधळ घालत असतात. लेखनाची उर्मी जर अतितीव्र असेल तर तो लेखक अशा प्रश्नांना जुमानत नाही आणि समुद्रात आपले तारू बेगुमान लोटून देतो. लेखकाचा आत्मविश्वास खच्ची करणारे, त्याच्या लेखनसंकल्पाला सुरूंग लावणारे हे काही प्रश्न मग किना-याशीच घुटमळत बसतात, विरूनही जातात.
बेस्टसेलर लेखकांचा, पूर्वसुरींचा धडाकाही अनेक नवोदित लेखकांच्या उदरी धडकी भरवतो. मग, कथेची सुरुवात कशी करावी, शेवट कसा हवा, लिखाण कसदार होण्यासाठी, शैलीदार होण्यासाठी काय वाचले पाहिजे, कोणत्या लेखकांच्या ग्रंथांची, उत्तम पुस्तकांची पारायणे केली पाहिजेत, असेही प्रश्न नव्या लेखकांना पडत असतात. थरारकथा, गूढकथा लिहायची झाली तर नेमके कथानक कसे हवे, कथा कशी बेतायची, प्रसिद्ध लेखकांना त्यांच्या कथांच्या कल्पना कशा सूचतात, याचेही लेखक होऊ पाहणा-या, या वाटेवर पावलं टाकायची इच्छा असणा-या नवोदितांना कुतुहल असते. या लेखकांना त्यांचे आदरस्थान असणारे, जुनेजाणते लेखक किती मार्गदर्शन करतात ते माहिती नाही. पण, इंग्रजीत नव्या लेखकांना अशा प्रश्नांच्या गुंत्यातून सोडवणारी, मार्ग दाखवणारी प्रकाशक मंडळींचीच एक संस्था आहे. किंबहुना प्रकाशन व्यवसायाशी निगडीत काही मंडळी या संदर्भात नवोदितांना मार्गदर्शन होईल अशा मुलाखती, प्रसिद्ध लेखकांची लेखनविषयीची भूमिका इत्यादी मजकूर ‘रायटर्स डायजेस्ट’ आणि तत्सम नियतकालिकांमधून आणि नेटवरही उपलब्ध करून देत असतात. लेखक होऊ इच्छिणा-यांनी नेमकं काय वाचावं, याबद्दल एक चांगली चर्चा नुकतीच या ‘डायजेस्ट’मध्ये वाचायला मिळाली.
पूर्वसुरींच्या पावलावर पाऊल टाकायचे तर नेमके काय वाचायला हवे? आपल्या लेखणीतून काहीतरी चांगलं उतरायला हवं तर कुठल्या साहित्यकृतींचे वाचन करायला हवे, हे प्रश्न तर नवोदितांची हमखास विकेट घेतो. कुणा लेखक महाशयांना विचारायला जावं तर हमखास दोन मतप्रवाह आढळतात. कुणी वाचायचं तर अभिजात, दर्जेदार साहित्यच वाचायला हवं असे अनुभवाचे बोल ऐकवतात तर, आणखी कुणी जे जे हाताला लागेल ते वाचायला हवं, त्यातूनच बरे-वाईट कळायला लागतं, लेखकाला त्याची वाट सापडते असाही युक्तिवाद करतात. डॅन सिमॉन्स आणि स्टीफन किंग हे दोघेही, ‘काय वाचावं?’ या प्रश्नावर अशीच परस्पर विरोधी मते नोंदवतात. किंग यांच्या मते, जे मिळेल ते वाचा, अभिजात ते टुकार सगळे काही वाचा. तर, सिमॉन्स सांगतात, लेखकांनी उत्तम, सर्वोत्तम तेवढेच वाचावे. टॉलस्तॉय, डिकन्स असे एकदम वरच्या क्लासचे. भलतेसलते वाचाल तर तुमच्या लेखनावर त्याचा निश्चितच परिणाम होईल.
सिमॉन्सच्या मते आपण जे वाचतो त्याचा आपल्या लिखाणावर प्रभाव पडतोच पडतो. त्यामुळे आपण सर्वोत्तम अभिजात अशा जातकुळीचं साहित्यच वाचावं हेच खरं. तो म्हणतो, लेखकाच्या बाबतीत तरी तो जे वाचतो त्याच प्रकारचं व्यक्त होतो, हे टाळता येणारच नाही. तुम्ही जेमतेम दर्जाचं वाचा आणि त्यानुसार लिहा तर तुमचं लिखाण कधीकाळी त्या सुमार दर्जापर्यंत पोहोचेल. अभिजात, सर्वोत्तम असं वाचण्याची सवय ठेवलीत तर, तुम्ही त्या प्रतिभावंतांची बरोबरी कधीच करू शकला नाहीत तरीही तुमच्या लिखाणावर त्यांचा प्रभाव नक्कीच जाणवत राहिल.
याचसंदर्भात ह्यू होवे या लेखकाचं म्हणणं असं की, कथेची रूपरेषा आणि लेखनशैली असे लिखाणाचे दोन भाग मानले तर रूपरेषा हा कथेचा भाग असला तरी तो शैलीदारपणे सांगावाही लागतो. कथा महत्त्वाची असतेच. त्यामुळेच चांगली कथा असलेलं सुमार साहित्यही तुफान खपतं आणि त्याचवेळी शैली आहे, पण कथेत जीव नाही असं अभिजात साहित्य धूळखात पडून राहतं. यामुळे लेखकांनी या दोन्ही भागांवर मेहनत घ्यावी आणि स्वत:ला सुधारत राहावं हेच खरं.
बॅरी नेपीयर हे किंग यांच्या पक्षाचे आहेत. ते म्हणतात, काहीकाही चांगली पुस्तकं तर माझी लहान मुलगी वाचते त्या पुस्तकांमधून मला मिळाली आहेत. मी पुस्तक कसंही असलं तरी वाचून पूर्ण करतोच. ते पुस्तक कुठे फसलंय किंवा लेखक कुठे उणा पडलाय याचा अंदाज आल्यावर मी त्या चुका टाळू शकतो..
फेलिक्स गिल्मन हेही, जे मिळेल ते वाचूया या पंथाचे आहेत. जिथून मिळतील तिथून कल्पना घ्यायच्या, आपल्याला आणखी चांगलं सुचू शकतं. शिवाय, जे निर्माण करण्यासाठी, लिहिण्यासाठी कुणीतरी इतकी मेहनत घेतलेली असते. त्यात निदान एका व्यक्तीसाठी तरी रंजक आणि चांगलं असं काहीतरी असणारच ना!
अॅल्डन बेल मात्र सिमॉन्सच्या पारडय़ात त्यांचे मत टाकतात. त्यांच्या मते, चांगल्या वाचनातून, चांगल्या वाचकातूनच चांगला लेखक घडू शकतो. तुम्हाला चांगलं कसं लिहायचं हे शिकायचे असेल तर, शेक्सपीअर, जोसेफ कोनरॅड, विल्यम फॉकनर, जेम्स जॉइस, व्हर्जिनिया वुल्फ यांचे लिखाण वाचल्याशिवाय गत्यंतर नाही. जे नुकतेच जेमतेम लिहू लागले आहेत त्यांचं काहीबाही वाचण्यापेक्षा दिग्गजांचं साहित्य वाचणं हीच तुमच्या वाटचालीसाठी मार्गदर्शक गुरुकिल्ली ठरू शकते. एकूण काय तर, ‘वाचाल तर वाचाल’ हे वाचक आणि लेखक दोघांनीही लक्षात घ्यावं एवढंच!
पण सर कथेची सुरवात करताना खुप अडचण येते..सुरुवात कुठून करावी कशी करावी तिथेच घोळ होतो..