भाजलेल्या शेणीची काळी मशेरी दाताला घासत रमा वारंग संडासच्या पोझमध्ये आपल्या घराच्या उंबरठयात बसला होता. समोरच खळयात रमाचा तीन वर्षाचा पोरगा त्याच पोझमध्ये कागद घेऊन बसला होता.
भाजलेल्या शेणीची काळी मशेरी दाताला घासत रमा वारंग संडासच्या पोझमध्ये आपल्या घराच्या उंबरठयात बसला होता. समोरच खळयात रमाचा तीन वर्षाचा पोरगा त्याच पोझमध्ये कागद घेऊन बसला होता. दोन-तीन मिनिटाने जागा बदलत त्याचं रांगोळी रेखाटणं मजेत चालू होतं. कागदावर जास्त वजन नसल्याने वा-याच्या सुगंधी झुळकीने तो गटांगळया खावू लागला तसा रमा पोरावर खेकसला.
‘अरे भोसडीच्या, एका जाग्यार बसान.. सतरांदा जागा काय बदलतंस?’
बापाच्या या अचानक किंचाळण्याने पोरगा दचकला. मिनिट झालेलं नसतानाही त्याने घाबरून दुसरी जागा बदलली. इतक्यात रमाची बायको आसावरी बाहेर आली आणि नव-याला विचारू लागली,
‘काय वो, खेकसूक काय झाला?’
‘होतला काय? हय़ों बाळगो.. व्हयता बग काय ता! सतरा ठिकाणी कणी घालान ठेवल्यान.’
‘म्हणान येवढया मोठयान केकटाक व्हया? आंग काढल्यान मगे पोरान? कलच तापातसून उठलो हा.’ बायकोच्या या फालतू बोलण्यावर रमा म्हणाला,
‘अगो, पन हय़ां घराम्होरे बरा दिसता काय?’
‘आसांदे. न्हान हा तो. आनी मी आसय ना काढूक? तुमी पोराचा कदी मुतलेला पन काढलास नाय. बाळू, तुका व्हय थंय बस रे.’ खुद्द आईची आर्डर मिळाल्यावर बाळग्याने रिकामी जागा भरून काढली.
सकाळी सकाळीच मिळालेल्या बायकोच्या मुक्ताफळाने रमा आधीच वैतागला होता. त्यातच शेजारच्या अण्णा साटमाने धक्कादायक बातमी दिल्यावर रमा कोलमडूनच पडला. ‘बाबू पारकर पहाटे चार वाजल्यापासून रक्ताच्या उलटया करतोय’ ही बातमी ऐकल्यावर रमा वारंगचं सगळं अवसानच गळून गेलं.
तोंड धुवायला तेवढा वेळ नसल्याने त्याने घाईघाईतच गरमागरम चहा मारला आणि फरा ओढत त्याने बाबू पारकराचं घर गाठलं.
भिक्या सकपाळ, नारायण पाटील, येशा तांबट वगरे लोकांच्या वाईट प्रसंगी हिरीरीने भाग घेणारी मंडळी खळयात अगोदरच हजेरी लावून होती. येशा तर लगेच तयारीलाही लागला. पडवळयाची सुकलेली वेल बाजूला करून त्याने मांडवाचे दोन-चार बांबू बाजूला काढून ठेवले. चांगलं निमित्त मिळाल्याने तो मागीलदारी असलेल्या भोपळयाच्या वेलीजवळही गेला आणि कित्येक दिवस नजरेत भरलेला भोपळा गुपचुप आपल्या परसात टाकला. रमा घराकडून निघाला तो सरळ भिक्याजवळ गेला आणि मुळचाच गंभीर चेहरा अधिकच भयान करून त्याने विचारलं,
‘असा अचानक कसा झाला रे?’ यावर भिक्या म्हणाला,
‘अरे, कल माज्यावांगडा चांगलो बोललो. माका बोललो उद्या गोब-या पातीर गरव्क जावया
आनी सकाळी आय्कलंय तर हय़ां असा..’ भिक्याला अजून खूप काही बोलायचं होतं. पण तेवढयात आतून मोठयाने ओरड पडली तसा रमा आत गेला.
माजघरातल्या चटईवर बाबू पारकर भिंतीला टेकून होता. बाबूचा छोटा भाऊ सदानंद बाबूचं पोट दाबत होता तर बायको डोकं गच्च धरून होती. दोन पोर बाजूलाच रडक्या चेह-याने कांदे घेऊन बसली होती. बहुधा बाबूने नुकतीच उलटी केलेली असावी. कारण लाळ गळावी तसा तोंडातून चिकट पदार्थ गळत होता. भिक्याला पाहताच बाबूने काहीतरी सांगण्यासाठी तोंड उघडले तोच बुळूक असा आवाज करत बाबूने पुन्हा एकदा तोंड साफ केलं. नुकताच त्याच्या तोंडातून पडलेला जंत एका हाताने हलवत बाबूची बायको म्हणाली,
‘भावजी, सकाळी चार वाजल्यापासना हय़ां असा चल्ला हा. मोजून आठ जंत पडले तोंडातसून. काय करूया ताच कळना नाय.’ असं म्हणून तिने भोकाड पसरलं. मागोमाग पोरांनीही सूर धरला. बाहेरच्या दारातून येशा तांबटाने उत्साहाने मान काढली. पण बाबूचे उघडे डोळे पाहून त्याची निराशा झाली.
‘डाक्टराकडे नाय गेल्लास?’ रमाने चौकशी सुरू केली.
‘सांगतंय हय़ां काय? सकाळी साडेचार वाजता केसकर डाक्टराक हाडलव. तेना कसला ता वशेध दिलान. ता दुखू उलटून टाकल्यानी. आता परशाक मालवणाक पाठवलंय.’
‘बाबू, कसा वाटता आता? डोक्या-बिक्या गरगरता?’ रमाने आपुलकीने बाबूला प्रश्न केला. यावर बाबू मान कापलेल्या कोंबडीसारखा तडफडत बोलला,
‘नाय रे रमा, आता नाय जगवत रे. संपला.. संपला सगळा. हैराण होव्क झाला. तुळशीचा पान हाडून माझ्या तोंडात टाक.’ रमाने असं सांगितल्यावर बापाच्या आज्ञेत असलेला बाबूचा पोरगा लगेचच बाहेर जायला उठला, तोच त्याची आई क्षीण आवाजात त्याला म्हणाली,
‘ना-या, आता हय़ां येळेक खंय जाव नूको रे.’
‘नाय गे आये. तुळशीचा पान हाडतंय.’
‘व्हान बघलं कोप-यातली. भडव्या बापसाच्या जीवार उठलंस? परत बोललंस तर मान मुरगळून टाकीन.’ तशाही अवस्थेत बाबूच्या बायकोचा तो जमदग्नी अवतार पाहून रमा म्हणाला,
‘वयनी अज्ञान हा तो. तेका काय कळता हेच्या भुतूरला?’ थोडा वेळ काय बोलावं हेच त्याला कळेना. पण मग बाबूकडे वळून नंतर तो म्हणाला,
‘बाबू, तूच जर असा बोललंस तर पोरांनी कोणाच्या तोंडाकडे बघायचा?’
‘रमा, पोरा आतापासनाच तुज्या तोंडाकडे बगूक लागली हत.’ बाबूने थकलेल्या आवाजात असं म्हणताच रमाने पोरांकडे पाहिलं तर खरोखरच दोन्ही पोरं रमाकडे पाहत होती.
‘रमा, माझी शेवटची इच्छा पुरी करशील काय रे?’
‘नूको रे बाबू, असा म्हणू नूको बाबा. हय़ां बग, तू बरो होतंलस. काळजी करा नूको. हय़ां तुजा मरनाचा वय नाया. भानू पावशाचो आजो असोच नाका-तोंडातना रक्ता ओका होतो. आता तो हा ना खडखडीत?’
‘ता झाला रे, पण आजकल कोणाचो भरवसो नाया. तू काय करतंस ता सांग.’
‘बाबू, तुजे सतरा इच्छा पुरे करतंय मी. पण तू जग. अरे, तू मेलंस तर सगळा संपला. कसली इच्छा हा तुझी?’ रडवेल्या चेह-याने रमाने बाबूचे हात हातात घेत विचारलं.
‘चार दिवसापासना माजो थोरलो झील दप्तरासाठी मागे लागलो हा. गेली दोन वर्सा फाटका दप्तर घेव्न तो शाळेत जाता. सगळी पोरा हसतत तेका.’ थोडा वेळ श्वास घेण्यासाठी बाबू थांबला आणि मग पुढे म्हणाला,
‘आता नईन काय ता ए बी शी डी चा दप्तर इला हा. कसला रे नारू?’
‘ए बी शी डी नाय बाबा. यम डी.’ पोरगा लगेच उत्तरला.
‘हां हां ताच ता. तर रमा, पोराक दप्तरासाठी दोनशे इस रुपये दी.’ एवढं बोलून बाबूने श्वास सोडला. इकडे रमाचा श्वास अडकला होता. तरीही त्याने वरच्या खिशातून पन्नासाच्या पाच नोटा काढल्या आणि बाबूच्या थोरल्या झिलाकडे दिल्या. डोळयाच्या एका कोप-यातून बाबूने एव्हाना नोटा मोजल्या होत्या. त्यामुळे तो लगेच म्हणाला,
‘नारू, बाबा उरलेल्या तीस रुपयाचा वासंतीक फराक घे.’
‘बाबा, फणसेकरांच्या दुकानात ऐंशी रूपयान फराक मिळता.’ पोरगी वासंती म्हणाली.
‘रमा, आजून पन्नास रूपये मार त्येच्या तोंडार. हय़ां पोरांनी नूको जीव केल्यानी हा माका.’ असं ओरडून बाबू धापा टाकू लागला. नशीब म्हणजे यावेळी बरोबर पन्नास रूपयाची नोटच रमाच्या हाताला मिळाली. त्याने ती नारूकडे दिली. कांदे टाकून दोन्ही पोरं लगेच फणसेकरांच्या दुकानाकडे पळाली. मग बाबूचं पोट चोळत रमा म्हणाला,
‘वहिनी, जरा खोबरेल तेलाची बाटली देवा. पोटापासना चोळतंय.’
‘खंयचा तेल देव आता? कलच संपला.’ बाबूच्या बायकोने निराशेचा सूर काढला. यावर रमा म्हणाला,
‘सदा, जरा आप्पाच्या दुकानात जाव्न तेल घेव्न ये. माज्या खात्यार सांग.’ सदा लगेचच उठला. शर्ट घालून तो बाहेर पडला तशी बाबूची बायको त्याला बोलली,
‘सदाभावजी, येताना गूळ, चाय पावडर, खोबरा, तूरडाळ आणि कांदेबी घेव्न येवा.’
या दरम्यान परशा मालवणच्या गोठस्कर डॉक्टरला घेऊन आला होता. गोठस्करने बाबूला चांगलं तपासलं. तीन इंजेक्शनं टोचली. चार- पाच गोळय़ांच्या पुडया बांधून दिल्या आणि दोन बाटल्यांमध्ये निरनिराळया रंगाची औषधं दिली. व्हिजीट फी धरून पाचशे पन्नास रूपये बील आलं. ते रमानेच फेडलं. गत्यंतर नव्हतं.
कारण बाबू पारकर जगणं हे रमा वारंगच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचं होतं. जर बाबू या आजारपणात खपला असता तर रमा वीस हजार रूपयाला मुकणार होता. आणि एवढया मोठया रकमेसाठी शे-पाचशे रूपये बाबूच्या आजारपणासाठी खर्च करणं विशेष गोष्ट नव्हती.
घटना अशी घडली होती की, जमिनीच्या वादावरून प्रभाकर सुकेने रमा वारंगाचं तंगडं मोडून ठेवलं होतं. आणि याला एकमेव साक्षीदार होता बाबू पारकर! ज्यावेळी प्रभाकर रमाच्या शेतात घुसून रमाला बदडू लागला तेव्हा वडाच्या झाडाखालून बाबूने हे सगळं पाहिलं आणि रमाचं उजवं तंगडं पार जायबंदी करून प्रभाकर सटकला तेव्हा याच बाबूने रमाला खांद्यावर मारून इस्पितळात हलवलं होतं.
बँडेजमधून पाय बाहेर यायला दीड महिन्याचा कालावधी लागला. तीन हजार रुपये खर्च आला. तरीही रमा कायमचा लंगडा बनला. दरम्यान, रमाने मालवणात जाऊन वाघमारे वकिलांचा सल्ला घेतला होता आणि त्याच्या सांगण्यानुसार प्राणघातक हल्ला म्हणून रमाने प्रभाकर सुकेवर केस घातली.
अर्थात प्रत्यक्ष पाहणारा साक्षीदार मौजूद असल्याने रमाला वीस हजार रुपयांची नुकसान भरपाई आरोपीकडून मिळेल ही वाघमारे वकिलाला खात्री होती. बाबू पारकरही होय-नाही करत दोन हजार रुपयाच्या बोलीवर साक्षीदार म्हणून तयार झाला.
पण केस उभी राहायला आणि बाबूचं आजारपण उद्भवायला मध्येच गाठ पडल्याने रमा हवालदिल झाला होता. पण गोठस्कर डॉक्टराने काळजी करण्याचं कारण नाही. उद्या सकाळी हिंडू फिरू लागेल. असं आश्वासन दिल्याने रमा निर्धास्त झाला. निरोप देताना बाबूने रमाकडून शंभराची नोट उपटलीच.
वीस हजारापुढे शंभर म्हणजे क्षुल्लकशी रक्कम असल्याने रमानेही फारसे आढेवेढे घेतले नाहीत. बाबू जगणार, केस आपल्या बाजूने होणार आणि नुकसान भरपाई म्हणून मोडलेल्या तंगडयाचे आपल्याला वीस हजार रुपये मिळणार या खुशीतच काल मिळालेल्या नाचण्याचे सातशे रुपये त्याने हातोहात संपवले.
बाबूवरचं संकट टळल्याने त्या आनंदात रमा दुपारी तेराव्यासारखा जेवला आणि खळयातल्या खाटेवर आडवा झाला. चार-पाच वाजता पुन्हा एकदा बाबूच्या तब्येतीची चौकशी करायला जायचं ठरवून तो घोरूही लागला. पण अडीचच्याच दरम्यान पडलेल्या रडारडीने तो खडबडून जागा झाला. पोटावर निथळत असलेला घाम पुसत त्याने बायकोकडे चौकशी केली.
‘काय गो, ही रडारड कसली?’
‘पारकरांच्या घराकडसून आवाज येता. माका वाटता बाबू पारकराचा काय बरा-वाय्ट झाला नाय ना?’
‘तुज्या तोंडार शिरा पडूदेत. मी सोता बगून येतंय.’ बायकोच्या वस्कन अंगावर येत त्याने गंजी खांद्यावर मारली आणि दबादबा तो बाबू पारकराच्या घराच्या दिशेने धावत सुटला. पण बाबू पारकर उंबरठयात उभा राहून बायकोबरोबर बोलत असलेला पाहून रमाला स्वत:च्या मरणातून वाचल्यासारखं वाटलं.
‘काय रे बाबू, काय झाला?’ रमाने बाबूक डे चौकशी केली. तसा बाबू पुसट आवाजात म्हणाला,
‘प्रभाकर सुकेक हार्टअॅटॅकचो झटको इलो. मालवणात वारलो. आताच बॉडी हाडल्यानी.’
पुढच्याच क्षणी रमा वारंग धाय मोकलून रडू लागला. अति दु:खाने त्यातच तो बेशुद्ध पडला आणि सकाळी त्याच्याच खात्यावर उधारीने आणलेले कांदे बाबूने आणि त्याच्या बायकोने पटापट फोडले. अख्खा गाव मात्र रमा वारंगच्या अंगातील देवमाणसाची प्रशंसा करत होता.
प्रभाकर सुकेने रमाचं तंगडं तोडलं असतानाही प्रभाकर मेला तेव्हा रमा स्वत:चं घरचं मेल्यासारखा रडला हीच चर्चा नंतर चार दिवस गावात चालू होती. आणि प्रभाकर सुके मरण्यापूर्वी आपलं आजारपण उद्भवलं म्हणून तिकडे बाबू मात्र खूश होता.
खूप छान लेख आहे !!!