कुठलीही नवीन गोष्ट म्हटली की त्याविषयी थोडं कुतूहल, थोडी काळजी, खूप सारी उत्सुकता असते. ते नवेपण माणसांबद्दल असो, एखाद्या नव्या नात्याबद्दल अथवा आपल्याला नवख्या असलेल्या देशाबद्दल.. नवीन ठिकाण जाणून घ्यायला माणूस आतूर असतो.
कुठलीही नवीन गोष्ट म्हटली की त्याविषयी थोडं कुतूहल, थोडी काळजी, खूप सारी उत्सुकता असते. ते नवेपण माणसांबद्दल असो, एखाद्या नव्या नात्याबद्दल अथवा आपल्याला नवख्या असलेल्या देशाबद्दल.. नवीन ठिकाण जाणून घ्यायला माणूस आतूर असतो. नवीन देशात जाताना आजवरचा आपल्या ओळखीचा परिघ ओलांडावा लागतोय, जुनं सोडावं लागतंय याची हुरहूर असतेच. २००८ साली जर्मनी नावाच्या नव्या देशात राहायला जाताना माझी अवस्था अशीच झाली होती. जुनं सोडवत नाही आणि नवीन ठिकाणाची नवी स्वप्नं खुणावतात.. नववधूची अवस्था जणू.. आपण जिथे जात आहोत तिथेही माणसंच राहतात, फक्त भौगोलिकदृष्टय़ा ते वेगळे ठिकाण आहे, अशी मनाची समजूत घालणारा सुखकारक विचार मी करत होते. परक्या देशात हे लागेल, ते लागेल म्हणताना अनेक गोष्टी बॅगेत भरल्या जात होत्या. सोबतीने नकळत मनाचे अनेक कप्पे भारतातील कितीतरी गोष्टी भरून घेत होते. मन त्याला लागणा-या शिदोरीचीदेखील व्यवस्था करत होतं.
मुंबईवरून विमान निघाले तेव्हा मुंबई फार लोभसवाणी दिसत होती. तिच्या वाटय़ाला आलेली सगळी दूषणं, सगळे कौतुक बाजूला सारून तटस्थपणे चमचमणारी मुंबई. नवीन अनुभव घ्यायचा असेल तर त्याविषयी अनेक पुस्तकं वाचून माहिती मिळवण्यापेक्षा त्या ठिकाणी प्रत्यक्ष गेल्यावर जाणून घ्यायला मला जास्त आवडते. त्यामुळे जर्मनीबद्दलची फार माहिती न वाचता आमचे विमान (आणि मी) जर्मनीला पोहोचले.
जर्मनीला पोहोचल्यावर एअरपोर्टला सगळीकडे गोरे लोकं बघितले पण त्याविषयी आता कौतुक वाटत नव्हतं. आम्ही कॉलेजला असताना मध्य प्रदेशात सहलीला गेलो होतो. तिथे एक गोरा फॉरेनर बघून आम्ही सगळ्यांनी त्याच्याभोवती गराडा घालत फोटो काढून घेतले होते. सगळे चेहरे माणसांचे आहेत, थोडाफार रंग आणि चेह-याची ठेवण वेगळी पण बाकी ते सारखेच.. शेवटी माणूसच असं वाटून गेलं.
विमानतळावर माझा नवरा मला घ्यायला आला होता. बॅगा घेऊन शटलने आम्ही विमानतळाबाहेर निघालो. इथेही फुकटात कोरीव काम करणा-या ‘नतद्रष्ट कारागिराची’ कमतरता नाही, हे काचेच्या खिडक्यांवर कोरलेल्या डिझाईनवरून जाणवले. िभतीवरही तीच त – हा. फक्त डोळ्यांवर रंगीत चष्मा, तोळाभर वजनाच्या सोन्याच्या चेन घालून ‘शुभेच्छुकचे पोस्टर’ दिसले नाहीत. नोव्हेंबर महिना असल्याने थंडीची सुरुवात झाली होती. बाहेर पडल्याबरोबर तिथला वारा स्वागताला अंगावर आला आणि त्याच्या अतिउत्साहाने अंगभर काटे आले. कधी-कधी नको असतानादेखील एखाद्या माणसाची सोबत स्वीकारावी लागते तशी ही थंडीसोबत असणार आणि त्यापासून आपली सुटका नाही, हे जाणवले. मी माझा कोट घट्ट अंगभर निट आवळून घेतला.
विमानतळाच्या बाहेर पडून टॅक्सी केली. कार उत्पादनात अग्रगणी असलेल्या देशांमध्ये जर्मनीचे मानाचे स्थान आहे. मर्सिडीज, ओपेल, वोल्क्सवागेन अशा कार टँक्सीसाठी वापरल्या जातात. अलीकडे अगदी ‘पोर्शे’सारखी महागडी गाडी देखील टँक्सी म्हणून वापरण्यात येताना दिसते. विमान फ्रंकफुर्टला उतरत असतानाच आखलेल्या चौकोनातील घरं, बर्फ घसरून पडण्यासाठी घरांची निमुळती छतं, आखीव रस्ते दिसत होते. रस्त्याच्या दोन्ही बाजूला पिवळ्या, लालसर, अधूनमधून हिरवी झाडं रांगेत उभी होती. जर्मन आयुष्यात शिस्त किती महत्त्वाची आहे, याची ओळख नव्या माणसाला इथे पोहोचल्या पोहोचल्या होते. रस्त्यावरून जाताना अनेक घरं नजरेला पडत होती. या घरांना नावं नव्हती. घर बांधताना खूप कष्ट पडतात, हे वैश्विक सत्य असले तरी घरांचे नाव ‘सार्थक’, ‘श्रमसाफल्य’, ‘विसावा’ नव्हते. प्रत्येक घराला, इमारतीला नंबर दिलेले होते. फक्त घराच्या नंबरावरून घर कशी ओळखू येत असतील, हा प्रश्न माझ्या अडाणी मनाला पडल्यावाचून राहिला नाही. रस्त्यांवर फारशी वर्दळदेखील नव्हती. भारताच्या तुलनेत जर्मनीची लोकसंख्या अगदीच नगण्य आहे, हे देखील एक कारण होते. आपण ज्या देशात आलोय तो देश वेगळा आहे हे मी स्वत:ला सारखं बजावत असले तरी माझ्या मनाने भारतातून अनुभवांची आणलेली शिदोरी सारखी डोके वर काढत होती.
भारतात भाषेवरून अनेकदा वाद झालेत, अनेकदा राजकीय, सामाजिक वादळ उठले. अजूनही अधूनमधून ते सुरूच आहेत. पण जर्मनीत तेवढय़ाच शांतपणे ‘जर्मन एके जर्मन’ या तत्त्वावर सगळा कारभार चालतो. टीव्हीवर जवळपास सगळे चॅनल, सगळे कार्यक्रम जर्मनमध्ये असतात. रोजच्या व्यवहारातील भाषा, सगळ्या सूचना, पत्र जर्मनमध्येच असतात. जर्मन भाषेला अनोळखी असलेल्या माणसाला जबरदस्तीने ‘भाषिक अपंगत्व’ स्वीकारावे लागते. त्यातून अनेकदा गंमत, गडबड, पेचदेखील समोर उभे राहतात.
देशांना वेगळ्या करणा-या रेषा आखल्या, वेगवेगळी नावं दिली तरी माणसांच्या मूलभूत प्रेरणा बदलत नाहीत. मग ही माणसं कशी एवढी वेगळी असतील, असा प्रश्न मला जर्मनीला पोहोचेपर्यंत होताच. माणसाच्या मूलभूत प्रेरणा जरी सारख्या असल्या, तरी व्यक्त करायची पद्धत वेगळी असू शकते, नव्हे असतेच. ते वेगळेपण त्या ‘देशाची, माणसांची संस्कृती’ म्हणून जन्माला येते हे हळूहळू जाणवू लागले.
२००८ पासून आजवरच्या जर्मनीच्या वास्तव्यात असे अनेक अनुभव आले, अजूनही येत आहेत. जर्मनीहून अतिशय वेगळ्या असणा-या भारतीय संस्कृतीच्या अनुभवाची शिदोरी घेऊन आलेल्या मला काही गोष्टी रुचल्या, काही बोचल्या.. हे सारे अनुभव घेऊन आपण भेटत राहू.. भ्रमंती जर्मनीमधून.
खूप छान लिहिले आहे. Germany मधल्या अनेक गोष्टी आगदी बारकाईने टिपून लेखात मांडलेल्या आहेत.