दातेगडास शिवाजी महाराजांच्या काळात सुंदरगड असेही नाव होते. दातेगडावरील खडकात खोदलेली विहीर व टाकी यावरून हा किल्ला शिवाजीपूर्व काळातला असल्याचे स्पष्ट होते.
दातेगडास शिवाजी महाराजांच्या काळात सुंदरगड असेही नाव होते. दातेगडावरील खडकात खोदलेली विहीर व टाकी यावरून हा किल्ला शिवाजीपूर्व काळातला असल्याचे स्पष्ट होते. पश्चिम तटावरील भग्न दरवाजाशेजारी सहा फूट उंचीची गणेशाची मूर्ती असून या मूर्तीशेजारीच उजव्या हाताला दहा फूट उंचीची हनुमंताची मूर्तीही आहे. हा सर्व परिसर पाहून परत पाय-यांच्या मार्गाने वर गेल्यानंतर तीस मीटर खोल असलेली खडकात खोदलेली लांबट आकाराची विहीर दिसते. विहीर हे दातेगडाचे मुख्य आकर्षण आहे.
दातेगडास भेट देण्यासाठी कराड-कोयनानगर मार्गावरल्या पाटण या गावातून चाफोली रोडने पंधरा मिनिटे चालल्यानंतर, डाव्या बाजूलाच लाल मातीची मळलेली पायवाट दिसते. ही पायवाट थोडया अंतरानंतर दातेगडावरून उतरत आलेल्या डोंगरधारेस मिळते. या रस्त्याने ४५ मिनिटे चालल्यानंतर एक दर्गा लागतो.
या दर्ग्यासमोरून टेकडीच्याच धारेवरून मळलेल्या पायवाटेने पठारावर पोहोचता येते. तिथून साधारण वीस मिनिटांच्या अंतरावर गडाच्या पायथ्याचे टोळेवाडी गाव लागते. हा भाग डोंगराळ असल्याने गडावर पोहोचण्यासाठी स्थानिक लोकांची मदत आवश्यक आहे. अन्यथा भरकटण्याची शक्यता आहे.
टोळेवाडी पार केल्यानंतर रस्त्याच्या डाव्या बाजूला परत एक लाल मातीची मळलेली पायवाट दिसते. या पायवाटेने टेकडी पार केल्यानंतर पुढे पाय-यांच्या वाटेने गडावर पोहोचता येते. आधी उल्लेखिलेल्या दग्र्यापासून दातेगडावर पोहोचण्यास दोन तास लागतात.
गडाचे क्षेत्रफळ दोन हेक्टर आहे. गडाच्या पश्चिम बाजूस भग्न प्रवेशद्वार आहे. हा दरवाजा १९६७ च्या प्रलयंकारी कोयनेच्या भूकंपात कोसळल्याचे समजते. त्या बाजूस जाण्यासाठी पश्चिम तटाजवळील कातळात खोदलेल्या तीस पाय-या आहेत.
इतिहास
दातेगडास शिवाजी महाराजांच्या काळात सुंदरगड असेही नाव होते. दातेगडावरील खडकात खोदलेली विहीर व टाकी यावरून हा किल्ला शिवाजीपूर्व काळातला असल्याचे स्पष्ट होते. गडावर शिवाजीस्थापित कचेरी व कायमची शिबंदी होती. या शिबंदीकरता गडाशेजारच्या गावातील जमिनी नेमून देण्यात आल्या होत्या. पुढे हा किल्ला काही काळ मोगलांच्या अधिपत्याखाली होता. मे १८१८ मध्ये कॅप्टन ग्रॅट याने हा किल्ला न लढताच जिंकला.
गडावरील पाहण्यासारखी ठिकाणे
पश्चिम तटावरील भग्न दरवाजाशेजारी सहा फूट उंचीची गणेशाची मूर्ती असून तिचे कान जास्वंदीच्या पाकळीसारखे कोरलेले आहेत. या मूर्तीशेजारीच उजव्या हाताला दहा फूट उंचीची हनुमंताची मूर्तीही आहे. हा सर्व परिसर पाहून परत पाय-यांच्या मार्गाने वर गेल्यानंतर तीस मीटर खोल असलेली खडकात खोदलेली लांबट आकाराची विहीर दिसते.
तिच्या पाय-यांनी खाली गेल्यावर पाण्याच्या थोडे अलीकडे डाव्या हातास खडकात खोदलेले महादेवाचे देऊळ लागते. या छोटया मंदिरात शिविलग व नक्षीदार नंदी आहे. ही वैशिष्टय़पूर्ण विहीर हे दातेगडाचे मुख्य आकर्षण आहे.
ही विहीर पाहून परत वर येऊन गडाच्या उत्तर बाजूस गेल्यावर कातळात ८-१० फूट खोदलेला चौकोन दिसतो. गडाच्या या उत्तर बाजूची तटबंदी अजूनही चांगल्या अवस्थेत आहे. संपूर्ण गड फिरण्यास दोन तास पुरतात.
प्रिय सावंत मॅडम,
आपला लेख आवडला. पण महाराजांचा उल्लेख कृपया एकेरी करू नये ही नम्र विनंती.
महाराजांचा उल्लेख एकेरी करू नये. लवकरात लवकर लेखात दुरुस्ती करून घ्यावी.