दिवाळीच्या सुटीचा दिवस.. एक फोन आला.. अर्थात ओळखीचाच.. जवळचा. त्यांना मराठीमध्ये काही शब्द टाइप करायचे होते. आठ ते दहा शब्द असतील.. ते त्यांना जमले नाहीत म्हणून तेवढे टाइप करून मेल कर.. यासाठी तो फोन होता. काम अगदी क्षणभराचे होते, पण त्यासाठी कुणाला सांगावे, कुणाला विचारावे, या शोधकार्यात त्यांचा अर्धा दिवस संपला होता.. हा त्रास अनेकांना होतो. मराठी टाइप करणे अनेकांना जमत नाही. आपली गाडी अडते. मग ते इंग्रजीत मराठी लिहून वगैरे काम भागवले जाते. पण नेटवर, सोशल साइटवर मराठी फाँटमध्ये लिहिण्याचे शिकवणारा एक माणूस आहे, त्यांचे नाव आहे शुभानन गांगल.. हे शिक्षण ते फेसबुकच्या माध्यमातून अगदी नि:शुल्क देत असतात.. या ‘म मराठी’च्या साक्षरतेविषयी..
फेसबुकवर शुभानन गांगल यांचे प्रोफाइल आहे. अर्थात हे इंग्रजीत शोधून चालणार नाही. मराठीत त्यांचे नाव टाइप करून त्यांच्या प्रोफाइलवर गेलात की एक आवाहन हमखास दिसेल. आपल्या ग्रुपवरील कोणालाही संगणकात सर्व ठिकाणी मराठी वापरता येण्याची सोय.. घरबसल्या, मोफत हवी असल्यास gangal@gmx.com या ई-मेलवर तशी मागणी करा, अथवा तुमच्याकडे संगणकात इंटरनेट सुरू असताना फोन करा. काही मिनिटांत डाउनलोड, इंस्टॉलेशन व प्रात्यक्षिक मिळवा. अथवा www.gangals.com या वेबवरून तुम्हीच चित्रमय फाइल बघून डाउनलोड, इंस्टॉलेशन व प्रात्यक्षिक मिळवा. हे सर्व मोफत.
शुभानन गांगल हे मुंबईतील जुहूचे रहिवासी आहेत. त्यांनी ‘शोध मराठीचा’ संशोधन पूर्ण केले आहे. त्यांची काही पुस्तकेही आहेत. फेसबुकवर ४९९१ मित्रांच्या गोतावळ्यात वावरणा-या गांगलांनी संगणकावर काम करताना ‘म मराठी’चा शिकवला आहे. त्यांचे हे आवाहन ते वारंवार टाकत असतात. त्यांच्या या आवाहनाने काही जण फोन करून संगणकावर मराठीत लिहिण्याचे शिकतात. काही टिंगलही करतात. शिकणा-यांचा सन्मान करून आणि टिंगल उडवणा-यांकडे दुर्लक्ष करून त्यांचे कार्य अविरतपणे सुरू आहे.
संगणकीय प्रणालीमध्ये मराठी शिकवण्याचे काम करणारा हा शिक्षक आपण अडलो तरच आठवतो. गुगलमध्ये अनेक शब्द मराठीत टाइप केल्यानंतर आपल्याला माहिती मिळते. इंग्रजीत टाइप केल्यानंतर अनेकदा ती मिळतच नाही. त्यावेळेस कुठून तरी आपल्याला एकएक अक्षर टाइप करून तारेवरची कसरत करावी लागते. हे सारे टाळायचे असेल तर गांगल मोठा आधार ठरू शकतात.
हे सारे करताना कुणाचाही वेळ जाणारच. आलेले फोन रिसिव्ह करणे, त्यांना ते पटवून सांगणे, यात वेळ जातो. याचा कंटाळा न करता मराठीप्रेमासाठी हे सारे करण्यासाठी व्रतस्थ व्हावे लागते. संगणकावर मराठी वापरावे, यासाठी हे व्रत गांगलांनी स्वीकारले आहे. गांगल हे नेव्हीत नोकरीला होते. तिथे असताना त्यांना संगणकाची ओळख झाली, पण आपल्या मायमराठीला इथे स्थान नाही, याचे शल्य त्यांना बोचले. नोकरीत असताना आणि निवृत्त झाल्यानंतरही त्यांनी अनेक वर्षे त्यासाठी आपले आयुष्य खर्ची घातले. त्यातून त्यांना खजिनाच सापडला. त्यानिमित्ताने मराठीच्या व्याकरणापासून तर साहित्य परंपरेचा सारा अभ्यास अधिक समृद्ध झाला. त्या समृद्धतेतून मिळालेले ज्ञान ते आज नि:शुल्क, कुठलेही मानधन न घेता वाटत आहेत. मराठी शिक्षकांना, लहान मुलांना, स्वयंसेवी आणि शैक्षणिक संस्थांसाठी त्यांचे हे काम मोलाचे ठरले आहे.
अनेक जण गांगल यांच्याकडून मराठीत संगणक साक्षर होतात. साक्षर होऊन, अनेकांना शिक्षित करत असतात. त्यातून ही चळवळ जनमानसांत जात असल्याचे गांगल सांगतात. गांगलांना फोन केल्यानंतर ते आता आपण संगणकावर आहात का? असे विचारतात. साडेतीन मिनिटांत ऑनलाइन काय काय करायचे ते सांगतात. त्यात जोडाक्षरे कशी येतील, हेही समजावून सांगतात. रोज त्यांच्याकडे असंख्य फोन जातात. वैताग न आणता ते हे सारे शिकवतात. वेळप्रसंगी त्यांची पत्नी आणि मुलगाही त्यांना मदत करतात. या कामात त्यांनी आपले आयुष्यच वाहिले आहे. याचा त्यांना सार्थ अभिमानही आहे.
इंग्रजी की-बोर्डचाच वापर करून, मराठी अक्षर गिरवण्याचा हा प्रकल्प त्यांनी फक्त फेसबुकच्या माध्यमातूनच नव्हे तर साहित्य संमेलन, शाळा-महाविद्यालयांतही राबवला आहे. मराठी माणूस जगात कुठेही असला तरी त्याला आपल्या मायमराठीतून लिहिणे सोपे झाले आहे. या माध्यमातून टाइप केलेले कुठलेही शब्द मिस होत नाहीत. चौकोनी डबे उमटत नाहीत, जगातल्या कुठल्याही संगणकावर आपण टाइप केलेला मजकूर दिसेलच, असा गांगल यांचा दावा आहे. त्याचे ते वेळोवेळी प्रात्यक्षिक देऊन स्पष्ट करत असतात. मराठीसाठी अनेक संस्था व्यक्ती झटत असतात. मायमराठीचा झेंडा उंच नेत असतात. त्यातलेच एक नाव शुभानन गांगल हे आहे. त्यांच्या या कार्याला सलाम केलाच पाहिजे.
माननीय शुभानन गांगल साहेब नमस्कार,
आपली आजची पोष्ट वाचली. प्रहार चा अंक ही पाहीला. धन्य आहे आपल्या धडपडीला. माय मराठीचा योग्य आणि अचूक वापर व्हावा, संगणकावर सहजपणे तो वापरता यावा या करीता आपण किती काही करत आहात हे वाचून मी आपणांलमोर नतमस्तक आहे. आपल्या इमेलवर मी आपणांशी संपर्क करून आपण तयार केलेले मराठी वापरासाठीची सर्व नियमप्रणाली पाठवण्याची विनंती करीत आहे. आपण तयाक केलेली ही रचना वापरून पहायला मला जरूर आवडेल.
आपला विनित
किशोर कुलकर्णी, मिरज
आपण ही नियमप्रणाली वापरता का… कशी आहे… विशेषकरून एक उकार, एक वेलांटी…