गेल्या चार महिन्यांत शेअर बाजाराने अप्रतिम कामगिरी केली आहे. बाजारातील ही तेजी पुढील तीन ते पाच वष्रे राहण्याची शक्यता वर्तवली जात आहे. मात्र बाजारातील तज्ज्ञ सांगतात म्हणून अंधपणे शेअर बाजारात गुंतवणूक करावी असा त्याचा अर्थ होत नाही. शेअर बाजारात दीर्घलक्ष्यी गुंतवणूक करणेच योग्य मानले जाते. दीर्घकालीन म्हणजे किमान तीन ते पाच वष्रे. कालावधी जितका जास्त असेल तितके चांगले. एक तर तुमच्याकडील जास्तीची रक्कम जोखीम क्षमतेनुसार विविध संपत्तीवर्गात विभागायला हवी. निश्चित व्याज देणारी साधने, स्थावर मालमत्ता व शेअर बाजार अशी विभागणी असावी.
विभाजनाचा निर्णय झाला की, शेअर बाजारातील गुंतवणुकीचा पर्याय शोधण्याचा विचार करावा. सगळ्यात महत्त्वाचा नियम म्हणजे, तुम्हाला शेअर बाजाराची समीकरणे लक्षात येत नसतील तर म्युच्युअल फंडाचा पर्याय उचित ठरतो. फंड मॅनेजर विशिष्ट शेअर्स खरेदी करण्याबद्दल निर्णय घेत असलेल्या लार्ज कॅप डायव्हर्सिफाइड फंड असलेल्या म्युच्युअल फंड योजनांत गुंतवणूक केली तर जीवन सुलभ होऊन जाते. यासाठी योजनांच्या कामगिरीचे मूल्यमापन आवश्यक आहे. त्यानुसार वेळोवेळी योग्य ती कृती करायला हवी. कामगिरीची तुलना विविध स्वतंत्र वेबसाइटवर उपलब्ध असलेल्या माहितीशी करता येईल. सर्व लार्ज एमएफकडे योजना असतात ज्या लार्ज कॅप व स्मॉल कॅप, सेक्टर फंड आदीमध्ये गुंतवणूक करतात. थेट शेअर बाजाराचा आता विचार करू. योग्य माहिती असलेले आणि शेअर्समध्ये गुंतवणूक करण्याविषयी निर्णय घेण्यास सक्षम गुंतवणूकदार आहात असे मानल्यास चांगला पोर्टफोलिओ तयार करण्यासाठी काही बाबी ध्यानात घेणे आवश्यक आहे. व्यवसाय, वाढ आणि मूल्यमापन या बाबतीत स्टॉकचा मागोवा घेण्यासाठी वेळ देण्याची आवश्यकता ही पहिली अट. यासाठी ब्रोकरेज रिपोर्टची मदत घेऊन त्या-त्या कंपनीविषयी वैयक्तिक निष्कर्ष काढता येतील.
दुसरे म्हणजे तुमच्या पोर्टफोलिओत वैविध्य आणणे गरजेचे आहे. ‘सर्व अंडी एका बास्केटमध्ये ठेवू नयेत’, असे पूर्वापार संकेत आहेत. त्यामुळे विविध शेअरमध्ये गुंतवणूक करणे चांगले ठरते. पोर्टफोलिओमध्ये शेअरची संख्या किमान पाच असावी आणि २० पेक्षा अधिक असू नये. अन्यथा निष्कर्ष काढणे कठीण होऊन बसते. तसेच कोणत्या शेअरमध्ये वा क्षेत्रामध्ये जास्तीत जास्त किती टक्के गुंतवणूक असावी, याचा निर्णय घेणेही सोपे होईल. यामुळे जोखीम विभागली जाईल. लहान आणि मध्यम कंपन्या विरुद्ध मोठय़ा कंपन्या यामध्ये ही गुंतवणूक विभागायला हवी. लार्ज कॅपमधून साधारणत: (नेहमी नाही) इंडेक्सची हालचाल प्रतित होते आणि लहान व मध्यम कंपन्यांचे शेअर्सही मोठे होण्याची मोठी संधी असते. गेल्या १२ महिन्यांतील ट्रेंड पाहिल्यास लहान व मध्यम कंपन्यांनी मोठया कंपन्यांपेक्षा मोठे मार्जनि ठेवून उत्तम कामगिरी केली आहे. लार्ज कॅपमध्ये ६० टक्के गुंतवणूक करावी आणि लहान व मध्यम कंपन्यांमध्ये ४० टक्के गुंतवणूक करावी. चांगली कामगिरी केलेल्या शेअरबाबत सावधगिरी बाळगायला हवी. उत्पन्न व नफ्यातील वाढ यावर भविष्यातील किमती आधारित असतात.
काही दशकांपूर्वी हिंदुस्तान लिव्हर वा नेस्ले वा कोलगेट वा अशा ब्लू-चिप कंपन्यांचे शेअर्स खरेदी करून विसरून गेला असाल. पाच वा १० वर्षानी ब्लूचिप कंपन्याच आहेत. मात्र आज नेक शेअरना हे लागू होणार नाही. कोणत्याही शेअरशी विवाहबद्ध होऊ नका. मूल्यमापन करून ते निर्णय घ्यायला हवेत. भविष्यातील किमतीसाठी चांगला आर्थिक पाया असलेल्या कंपन्यांच्या शेअरच्या खरेदीचा प्रयत्न करायला हवा. अनेकदा शेअरच्या किमती खाली गेल्या तर भयभीत होऊन नुकसान ओढवून घेण्याची मानसिकता असते. ट्रेडिंग पोर्टफोलिओच्या बाबतीत स्टॉप लॉस असणे चांगले असले तरी दीर्घकालीन पोर्टफोलिओच्या बाबतीत हे लागू होत नाही. मात्र निर्णय चुकल्याचे लक्षात आल्यास तातडीने नुकसान बुक करून पुढे जाणे योग्य ठरते. प्रति शेअर किंमत महत्त्वाची नाही. ५० रुपये मूल्य असलेला शेअर १०० रुपये मूल्य असलेल्या शेअरपेक्षा हलका असेल, असे नाही.
गुंतवणुकीसाठी ज्ञान, वेळ, प्रयत्न आणि शिस्त अत्यंत महत्त्वाची आहे. तुम्ही साधारणत: प्रति शेअर उत्पन्न, प्रति शेअर किंमत, कॅश ईपीएस (सीईपीएस) आणि लाभांशाची परंपरा हे घटकही स्टॉकची निवड करताना विचारात घ्यावेत. गुंतवणूक करताना ऐकीव गोष्टींवर विश्वास ठेवू नये. केवळ तुमच्या शेजाऱ्याने अमुक शेअरमध्ये गुंतवणूक केल्यामुळे पैसे कमावले म्हणून तुम्ही त्याची खरेदी करावी असे होत नाही. पोर्टफोलिओ तयार करताना भावनांना स्थान नसते. हृदयापेक्षा बुद्धीला महत्त्व द्यावे. लक्षात ठेवा, स्टॉक हे उच्च जोखीम उच्च परतावा गुंतवणूक साधन आहे. शेवटचे, पण महत्त्वाचे, नोंदणीकृत ब्रोकर वा सब ब्रोकरमार्फत गुंतवणूक करावी. काँन्ट्रॅक्ट नोट्स तपासणे, वेळेवर पेमेंट करणे आणि विशिष्ट काळाने तुमची डीपी होिल्डग स्टेटमेंट आठवणीने तपासावे. सध्या, बहुतांश ब्रोकरकडे या सर्व गोष्टी ऑनलाइन करण्याची आणि अगदी मोबइलवरही करण्याची सुविधा आहे.
– सतीश मेनन
(लेखक हे जिओजित बीएनपी परिबाचे कार्यकारी संचालक आहेत.)
“Arthajagat” imparts excellent information on economy & investment to a common man. Prahaar’s political & social views are always favours common man. Thanks.