उरुग्वेचा स्टार फुटबॉलपटू लुइस सुआरेझनं इटलीच्या फुटबॉलपटूचा वर्ल्डकपच्या एका सामन्यात अकारण चावा घेतला आणि त्याला उर्वरित सामन्यांना मुकावं लागलं. मात्र, कारकीर्दीत तिस-यांदा असा प्रकार करूनही त्याच्यावर आजीवन बंदी आली नाही. क्रीडा क्षेत्रात अशा ‘प्रतापी’ मंडळींना सांभाळून, सामावून घेण्याचा धोकादायक पायंडाच पडलेला आहे.
वर्ल्डकप २०१४मध्ये उत्तम चाव-या फुटबॉलपटूसाठीचा (नसलेला!) बहुमान अर्थातच उरुग्वेचे सन्माननीय फुटबॉलपटू लुइस सुआरेझ यांच्याकडे जातो. पण नाटक करणे मात्र त्याला नीट जमत नाही, असं दिसतं. कुठल्याशा हिंदी सिनेमात अमिताभ बच्चनच्या तोंडी एक कडक वाक्य आहे. ‘ये वो लोग हैं जो बेइमानी भी इमानदारीसे नहीं करतें’! त्यानं इटालियन बचावपटू जॉर्जियो केलिनीच्या डाव्या खांद्याचा चावा घेतला आणि क्षणार्धात गिरकी घेऊन जमिनीवर बसकण मारली. दातांना लागलं म्हणून कांगावा केला, जो फारच हास्यास्पद ठरला. त्याच्या या कृत्याबद्दल ‘फीफा’नं त्याला नऊ सामन्यांसाठी निलंबित केलं.
सध्याच्या मल्टिकॅमेरा टीव्ही टेलिकास्टच्या युगात असला खुळेपणा किती लोकांना सुचला असता? बरं, हा खुळेपणा सुआरेझनं गेल्या चार वर्षात तिस-यांदा केलाय. म्हणजे सुआरेझ कायद्याच्या भाषेत सिरियल ऑफेंडर ठरतो नि मानसशास्त्राच्या परिभाषेत कम्पल्सिव्ह ऑफेंडर ठरतो. पण ‘स्टोरी’ ही नाहीच. ज्या दिवशी सुआरेझ केलिनीला चावला, त्या किंवा त्याच्या दुस-याच दिवशी त्याच्यासाठी बार्सिलोना क्लबकडून ८ कोटी पौंडांची ऑफर आली. विशेष म्हणजे, बार्सिलोनाबरोबरच स्पेनचा रेआल माद्रिद क्लबही सुआरेझला करारबद्ध करण्यासाठी उत्सुक आहे, म्हणे. एकीकडे त्याच्यावर बंदी आणण्याविषयी आंतरराष्ट्रीय फुटबॉल महासंघ अर्थात ‘फिफा’ विचारविनिमय करत असताना, त्याला खरीदण्याविषयी जगातल्या अव्वल क्लबांमध्ये खल सुरू होता! वादग्रस्त फुटबॉलटू किंवा खेळाडूंना लोकांकडून आणि व्यावसायिक क्लबांकडून माफी किंवा अभय मिळण्याचं हे काही आजचं उदाहरण नाही. दिएगो मॅराडोनाचा कुप्रसिद्ध ‘हँड ऑफ गॉड’ गोल जणू एक दंतकथा बनलाय.
इंग्लंडविरुद्ध १९८६च्या वर्ल्डकपमध्ये उपांत्यपूर्व फेरीत अर्जेटिनातर्फे दोन्ही गोल मॅराडोनानंच केले. त्यातला एक अप्रतिम आणि अभूतपूर्व होता. त्या गोलच्या पुण्यानं आधीच्या गोलाचं पाप धुवून टाकलं. पण मॅराडोनावर त्यावेळी किंवा नंतर कोणतीच कारवाई झाली नाही. बॉक्सर माइक टायसननं एकदा एका जगज्जेतेपदाच्या द्वंद्वामध्ये त्याचा प्रतिस्पर्धी इव्हेंडर हॉलिफील्डच्या कानाचा चावा घेतला होता. पण टायसनवर तेव्हा जुजबी बंदी आणि दंडापलीकडे काहीच कारवाई झाली नाही. ऑस्ट्रेलिया-पाकिस्तान सामन्यात एकदा डेनिस लिलीनं जावेद मियाँदादच्या बुडावर लाथ मारली. मग मियाँदाद बॅट घेऊन त्याच्यामागे धावला.
अंपायरनी मध्यस्थी केली नसती, तर मियाँदादनं ती बॅट लिलीच्या टाळक्यात घातलीच असती! इयन चॅपेलच्या सूचनेवरून एकदा ग्रेग चॅपलनं न्यूझीलंडच्या फलंदाजाला अंडरआर्म चेंडू टाकला. त्यानंतर अंडरआर्म चेंडूवर बंदी आली, पण ग्रेग चॅपेल (इयन तोपर्यंत निवृत्त झाले होते) खेळत राहिले आणि दोघंही बंधू जगाला नैतिकतेचे धडेही देत राहिले! सुआरेझवर आलेली नऊ सामने आणि चार महिन्यांची बंदी, तसेच एक लाख स्विस फ्रँक्सचा दंड ही शिक्षा सौम्य आहे, अशी सार्वत्रिक प्रतिक्रिया फुटबॉल वर्तुळात उमटली. इतर कोणत्याही क्षेत्रात – राजकीय, सामाजिक वा कॉर्पोरेट – अशा अपराधांना कठोर शासन आहे. फसवेगिरी आणि दुस-याला कारणाशिवाय इजा करणं हे मानसिक, नैतिक कमकुवतपणाचं लक्षण मानलं जातं. मग क्रीडा क्षेत्रातच केवळ स्टार व्हॅल्यू लक्षात घेऊन गुन्हे आणि गुन्हेगारांना सरसकट किंवा अंशत: माफी का दिली जाते?
चावेगिरीची सुआरेझची ही पहिली वेळ नाही. यापूर्वी नोव्हेंबर २०१०मध्ये हॉलंडच्या आयॅक्स क्लबकडून खेळताना त्याने समोरच्या संघातील एका फुटबॉलपटूच्या खांद्याचा चावा घेतला होता. हाच प्रकार त्याने इंग्लिश क्लब लिव्हरपूलकडून खेळताना एप्रिल २०१३मध्ये केला होता. त्याबद्दल त्याच्यावर १० सामन्यांची बंदी आली होती. २०१०च्या वर्ल्डकपमध्ये घानाविरुद्ध उपांत्यपूर्व फेरीच्या सामन्यात अखेरच्या काही क्षणांमध्ये त्याने घानाच्या आसामोह ग्यानचा फटका गोलजाळ्यासमोर हाताने अडवला. त्यावर मिळालेली पेनल्टी किक आसामोहने दवडली आणि पुढे पेनल्टी शुट-आउटमध्ये उरुग्वे विजयी ठरले. डिसेंबर २०११मध्ये त्याने एका सामन्यात मँचेस्टर युनायटेडचा बचावपटू पॅट्रिक एव्हराला उद्देशून वर्णद्वेषी शेरेबाजी केली. त्याबद्दल त्याला आठ सामन्यांची बंदी आणि ४० हजार पौंडांचा दंड अशी शिक्षा झाली. याच एव्हराशी त्याने त्याच हंगामात झालेल्या आणखी एका सामन्यात हात मिळवण्यास नकार दिला होता. इतके सगळे होऊनही सरत्या हंगामात तो इंग्लिश प्रिमियर लीगमधला सर्वोत्तम फुटबॉलपटू ठरला. आपल्याकडे शाळेमध्ये एखाद-दुसरं पोरगं असं चावरं निघायचंच. मग त्याच्यापासून जपून राहा असा इशारेवजा सल्ला पालक आणि शिक्षक द्यायचे.
सुआरेझमधील ते पोरगं अद्याप कायम आहे. तो खूप गरीबीतून वर आला आणि त्यामुळे हिंसक झाला असं मानसशास्त्रीय विश्लेषण केलं जातं. गरीबीतून आलेला तो पहिला आणि एकमेव फुटबॉलपटू नाही. किंबहुना, बहुतेक फुटबॉलपटू गरीबीतूनच वर येतात आणि फुटबॉलमध्ये नाव काढतात. गरिबीची पार्श्वभूमी आहे म्हणून सगळेच काही प्रतिस्पर्ध्याला चावत सुटत नाहीत! आणखी एका विश्लेषणानुसार, अशी चावाचावी करणे हा सुआरेझचा मानसिक आजार असून त्यानं उपचार घेतले पाहिजेत किंवा त्याच्यावर उपचार घेण्याची सक्ती केली पाहिजे.
सुआरेझची तुलना दिएगो मॅराडोनाशी केली जाते. दक्षिण अमेरिकेत ब्राझील वगळता मॅराडोना हे दैवत आहे. त्याचा उल्लेख केवळ ‘एल दिएगो’ असा केला जातो. मॅराडोनानं इंग्लंडविरुद्धच्या त्या कुप्रसिद्ध गोलचं वर्णन ‘हँड ऑफ गॉड’ असं केलं. त्यानं हातानं चेंडू गोलजाळ्यात ढकलला होता. पण असलं अनैतिक कृत्य करण्याची देवदत्त संमती आपल्याला आहे, कारण हा आपला आणि आपल्यासारख्यांचा प्रस्थापितांविरुद्ध राग आहे, फ्रस्ट्रेशन आहे, संताप आहे, चीड आहे असं तो सांगायचा. या भावनेला त्यानं ब्राँका असं नाव दिलं होतं. सुआरेझची आजवरची कृत्यं म्हणजे ब्राँकाच अहे, असं त्याच्या उरुग्वेयन आणि दक्षिण अमेरिकन चाहत्यांचं म्हणणं असतं.
इंग्लंडसारख्या प्रस्थापित देशांना दक्षिण अमेरिकी खेळाडूंमध्ये चांगलं काही दिसतच नाही. त्यामुळेच विशेषत: इंग्लिश मीडिया पूर्वी मॅराडोना आणि आता सुआरेझच्या मागे हात धुऊन लागली, असं यांचं मत. इंग्लंडनं त्या १९८६मधील सामन्यात किंवा इटलीनं परवा उरुग्वेविरुद्धच्या सामन्यात जरा बरी कामगिरी केली असती, तर त्यांच्या मतांना, आक्षेपांना आणखी बळ मिळालं नाही. पण चाहत्यांना आणि फुटबॉलमधील मार्केट प्रवाहांना सुआरेझच्या दातांपेक्षा त्याची किक महत्त्वाची वाटते! तिच्यासाठी मिलियन्स मोजायला आणि हजारोंनी स्टेडियममध्ये जायला ते तयार असतात. सुआरेझला शिक्षा झाली. त्यामुळे त्याच्या उरुग्वे संघाचं फार मोठं नुकसान होईल. पण सुआरेझ यापुढेही खेळत (नि कदाचित चावत!) राहणार. मॅराडोनाला सहन केलंत, मग सुआरेझनं कोणतं घोडं मारलं?
