आजकाल माणुसकी हरवत चाललीय, असं सगळीकडेच ऐकायला येतं. दुस-या माणसाला अगदी कचरा समजणारी माणसंही आपल्याकडे आहेत. त्यांना माणुसकीची खरी जाणीव करून द्यायला हवी.
शनिवार-रविवार म्हणजे मॉल. मॉल म्हणजे शॉपिंग. मॉल म्हणजे खादाडी, अशी समीकरणं आता रूढ झालेली आहेत. ठाणे-मुंबईसारख्या जागा म्हणजे तर या दृष्टीने मॉलामाल आहेत. मोठेच्या मोठे मॉल्स, त्यातली लखलख, चकचक, ब्रँडेड वस्तूंची दुकानं, दालनं हेच शनिवार-रविवारचं डेस्टिनेशन झालेलं आहे. या मॉल्समधून असंख्य लोक पैसे खर्च करायच्या उदात्त हेतूने ओसंडून वाहत असतात. याची ‘शहरातली जत्रा’ यापेक्षा समर्पक व्याख्या मला करता येत नाही.
याच जत्रेत येणा-या प्रत्येकाला आनंद वाटावा म्हणून पडद्यामागच्या कलाकाराप्रमाणे प्रामाणिक मेहनत घेणारे अनेक लोकही असतात. उदाहरणार्थ, सफाई कामगार किंवा हाउसकीपिंग पीपल. अतिशय तुटपुंज्या पगारावर, नीट सोयी-सुविधांशिवाय काम करणा-या या मंडळींचं कौतुक करावं तेवढं कमी आहे. कौतुकच नव्हे, आदर केला पाहिजे. पण सर्वसाधारणपणे ही मंडळी लोकांच्या डाफरण्याचे, ओरडण्याचे, पाडून बोलण्याचेच धनी होत असतात आणि या गोष्टीचा खरंच राग येतो. ते बघताना आपल्याला राग येतो, तर त्यांना स्वत:ला किती येत असेल आणि तो ते किती आणि कसा गिळत असतील, तेच जाणोत.
पण याच अनुषंगाने एक चांगला प्रसंग काही दिवसांपूर्वी बघितला. एका सहकर्मचा-याबरोबर काही निमित्ताने एका मॉलमध्ये जाणं झालं. त्या वेळी फूड कोर्टमध्ये बसून आम्ही खात होतो. संध्याकाळ होत आली होती आणि गर्दी वाढलेली होती. त्यामुळे फूड कोर्टात बसायलाही जागा नव्हती आणि लोकं रांगा लावून उभे होते. काही जण तर उभ्या उभ्याच खात होते. या सगळ्या गडबडीत सफाई कामगार आपलं काम करत होते. आपण खाऊन झाल्यावर ताटली, ट्रे, ग्लास, हात पुसलेले टिशू हे सगळं टेबलावर तसंच सोडून जाणा-या माजोरडया लोकांची खरकटी काढत होते, टेबल पुसत होते, कचरा कचरापेटीत टाकत होते, ताटल्या पुन्हा रचून एका ट्रॉलीमधे ठेवत होते, तिथे उभं असणा-या लोकांचं ‘जल्दी कर ना.. और ठीक से साफ करना.. ये देख यहां गिरा है.. क्या कर रहा है दिखता नही क्या’ इत्यादी करवादणं सहन करत होते.
हे चालू असताना एक बाई मोबाइलवर काही तरी खेळत आणि एका हातात शीतपेयं व बर्गरने भरलेला ट्रे घेऊन आली आणि एका सफाई कामगाराला धडकली. तिच्या हातातला ट्रे खाली पडला. बर्गर सांडला, शीतपेयं सांडलं. त्या बाईने त्या सफाईवाल्यावर ओरडायला सुरुवात केली. ‘बीचमें खडा रहता है.. अंधा है क्या?’ वगरे वगरे. सभ्यपणे बोलणं म्हणजे भ्याडपणाचं समजलं जातं ना आजकाल, त्यामुळे दुस-याला पागल, अंधा, बेहरा वगरे म्हटलं की आपली बाजू बळकट होते. अशाच काहीशा समजुतीने त्या बाईने त्या सफाईवाल्यावर डाफरणं सुरू ठेवलं. सफाई कामगार मान खाली घालून सांडलेलं उचलत होता. इतक्यात बाजूच्या टेबलवर एकटाच बसलेला एक तरुण उठला. त्या बाईसमोर येऊन शांतपणे म्हणाला, ‘उसको उसका काम ठीकसे पता है मॅडम. आपको उसे बोलनेका हक नही है.’ असं म्हणून त्या तरुणाने खाली पडलेला ट्रे, प्लेट, ग्लास उचलून सफाई कामगाराच्या ट्रॉलीत ठेवले. त्याच्या पाठीवर हलकीशी थाप मारून ‘जाने दे’ असं म्हणून तो तरुण आपल्या टेबलावर जाऊन बसला.
त्या तरुणाचं कौतुक करावं तितकं कमी. एवढा जरी समंजसपणा आपल्यात असेल तरी ती फार मोठी गोष्ट ठरते. पण दुर्दैवं असं आहे की त्याच्यासारखे तरुण विरळ आहेत आणि त्या बाईसारखी मंडळी अधिक. तेव्हा हा ‘कचरा’ काढण्याच्या कार्यात आपणही आपला वाटा उचलणं, हाच योग्य उपाय असू शकतो.