अहमदनगर जिल्ह्यातील अकोले तालुक्यातील अत्यंत अवघड असा हा किल्ला आहे. घनदाट जंगल व विरळ वस्तीमुळे हा परिसर जरा त्रासदायक आहे. गडावर जाण्याच्या अवघड वाटा असल्याने व भरपूर पाऊस यामुळे हा किल्ला तसा उपेक्षितच आहे. कळसुबाईच्या रांगेत असणारे अलंग, मदन आणि कुलंग हे तीन किल्ले लक्षवेधक आहेत. हा गड चढाईसाठी कठीण आहे.
आंबेवाडी आणि भगतवाडीमध्ये गाडी ठेवून आम्ही गड चढाईला सुरुवात केली. आंबेवाडीच्या पुढे २ किलोमीटर नंतर ओढय़ावर एक छोटा पूल लागेल तिथेच पायउतार व्हावे आणि डावीकडे मदन गड आणि कुलंग डोळ्यासमोर ठेवून ओढय़ाच्या काठाने २ किमी चालत राहावे. वाटेत तुम्हाला आदिवासींची छोटीशी वस्ती दिसते. ही घरे ओलांडून पुढे शेतातून जात डावीकडे तुम्हाला एक छोटी टेकडी दिसेल. हाच कुलंगचा पायथा जेथून कुलंगची चढाई करावी लागते, त्या टेकडीवरून जाणारी वाट म्हणजेच कुलंग आणि मदनगडकडे जाणारी रुळलेली पायवाट. कुलंगच्या पदरात पोहोचायला तुम्हाला एक लांब वळसा घालायला लागतो म्हणजे आपल्याला असे वाटते की, आपण मदन गडाकडे तर नाही ना चाललो?
दाट जंगलातला टप्पा ओलांडून खडकातील पाय-या चढून मी कुलंगच्या पदरावर दाखल झालो. आता समोर मला कुलंगच्या शिखरावरून खाली उतरणा-या तीव्र डोंगरधारेवर चढायचे होते. पायथ्यापासून ते शिखरापर्यंत वाट फारच बिकट आहे म्हणजे मोकळी सुटलेली घसरडी माती, कधी मुरमाड तर कधी दगड-धोंडे, कधी अंगाला घासणारे काटेरी झुडूप आणि वाळलेल्या काठय़ा आणि दाट कारवीचे रान यातून वाट काढावी लागली.
पदरातून सरळ त्या डोंगर धारेचा रस्ता पकडावा आणि जवळ जवळ ८० डिग्रीची ती तीव्र चढण काळजीपूर्वक चढणे. या ठिकाणी चुकीला कोणतीही क्षमा नाही, त्यामुळे या ठिकाणी लागणारे तीन कातळ टप्पे फारच सावधानीने चढावे. नवख्या लोकांनी इथपर्यंत आलो हेच फार मिळवले, असे समजून माघार घेतली तरी चालेल किंवा भीती वाटत नसेल तर पुढे जाण्यास काहीही हरकत नाही.
कुलंगच्या वाटेवर तीन ठिकाणी असे खोल दरीत कोसळणा-या कातळातून वाट आहे, त्यामुळे जपूनच चालावे आणि मुख्य म्हणजे ‘‘आपण चढतोय पण पुन्हा उतरू शकतो का?’’ हा विचार करूनच चढले पाहिजे. कुलंग समोरच असूनदेखील मात्र अजूनही मान पूर्ण वर केल्याशिवाय दिसत नव्हता. येथून पुढे वाटचाल करत गेल्यावर थोडीशी कठीण अशी कुलंगवर चढणारी धार लागली. सावध पवित्रा घेऊन धारेवरून चढायला सुरुवात केली. या ठिकाणी आपल्याला काळ्याकभिन्न कातळात कोरलेल्या पाय-या लागतात, ज्या की पटकन नजरेत येत नाहीत. छोटय़ा पाय-या असल्याने चढत असताना अगदीच कडय़ाच्या काठालगत पाय ठेवून जावे लागत असल्याने खूप मोठी खबरदारी प्रत्येकाला घ्यावी लागत होती.
अतिशय अरुंद वाट एका बाजूला कातळ तर दुसरीकडे थेट दरी दिसते. पण, सर्वजण तो टप्पादेखील पार करून आता शेवटच्या टप्प्यात आले होते. येथे गडाचा पहिला दरवाजा लागतो. येथेच बाजूला अतिशय सुबक आणि स्वच्छ अशा २ गुहा आपल्या नजरेस पडतात. त्या ठिकाणी जरा विश्रांती घेऊन थोडय़ाशा अवघड अशा पाय-या पार करून आम्ही आता अवाढव्य आणि अत्यूच्च अशा कुलंग गडावर पोहोचतो.
ते कातळ टप्पे पार करून जेव्हा गडात पोहोचतो, तेव्हा मात्र जणू आकाशाला स्पर्श केल्याचा आनंद होतो, कारण एवढी बिकट वाट आणि त्यानंतर इथे पोहोचणे म्हणजे त्याचा आनंद काही औरच असतो. कुलंगची वाट ही एकदम खडी आणि फारच घसरडी आहे. कुलंग गडाची चढाई ही सह्याद्रीतील सर्वाधिक उंचीची खडी चढण समजली जाते.
नीट निरीक्षण केल्यास कुलंगचा माथा हा गरुडाच्या पसरलेल्या पंखासारखा भासतो, म्हणजे येथे ट्रेकसाठी येणा-या मंडळींना जणू गरुडाच्या पंखावरती स्वार होऊन आकाशात भ्रमण करण्याचा आनंद मिळतो. कुलंगचा दुस-या क्रमांकाचा दरवाजा आजही चांगला शाबूत आहे. याची तटबंदी अजूनही चांगल्या स्थितीत उभी आहे. गडावर कातळकडय़ांमध्ये दोन ते तीन गुहा आहेत. यांपैकी सर्वात मधली गुहा मोठी असून त्याला आतमध्येच दोन दालने आहेत. या गुहा मुक्कामासाठी योग्य आहेत. किल्ल्याचे भग्न अवशेष आणि काही गुहा आहेत आणि भरपूर पाण्याच्या टाक्या आहेत. या टाक्यांच्या वरील बाजूस २ उद्ध्वस्त वाडय़ांचे अवशेष पाहायला मिळतात. या वाडय़ांच्या आकारमानावरून येथे मोठय़ा प्रमाणात वस्ती असावी असे वाटले. वाडे पाहून कुलंगच्या पश्चिम टोकावर गेलो. इथे एक मोठा बरूज आहे. तिथून ‘छोटय़ा कुलंग’ नावाच्या डोंगराचे दर्शन झाले.
कुलंगवरील दहा टाक्यांच्या समूहापाशी आल्यानंतर पाण्याचे प्राचीन काळातील नियोजन किती उत्कृष्ट होते, याची जाणीव झाली. येथेच कातळात शिविलग कोरलेले आहे. कुलंगवरील एका घळीपाशी आल्यानंतर घळीत दुर्ग स्थापत्याचा सर्वात मोठा आविष्कार पाहायला मिळतो. या घळीत वरील बाजूने येणा-या धबधब्याचे पाणी अडवून ठेवण्यासाठी बंधारा घातलेला दिसला. या बंधा-याचे पाणी अडविण्यासाठी वरच्या बाजूस अनेक टाक्या बांधलेल्या आहेत. जेणेकरून आधी धबधब्याचे पाणी या टाक्यांमध्ये जमा होईल, मग ही टाकी पूर्ण भरल्यावर त्यातील पाणी बाहेर काढण्यासाठी बांधा-यामधूनच एक वाट काढून दिली आहे. हे पाणी एका गोमुखातून खाली पडण्याची व्यवस्था केलेली आहे. दुर्दैवाने हे गोमुख तुटलेले दिसल्याने माझ्या मनाला खोलवर तडा गेला. कुलंग गडावरून अलंग आणि मदनचे सुंदर दर्शन होत होते. माथ्यावरून दिसणारे संपूर्ण सह्याद्रीच्या मानांकित कळसुबाई रांगेचे सौंदर्य केवळ अप्रतिम! आणखी नजर उंचावल्यावर काहीसे धुसर रामसेज, हरिहर, ब्रम्हगिरी, त्रिंगलववाडी यांची पंगत बसलेली दिसत होती.
कुलंग हा गड चढण्यास जितका कठीण तेवढाच उतरण्यास कठीण आहे. सावधानतेने उतरावा लागतो. खूप दिवसांपासून उराशी बाळगलेलं एक स्वप्न बघता-बघता पूर्ण झाल्याचे एक वेगळेच समाधान मनातून ओसंडून वाहत होते. अतिशय रोमांचक आणि अविस्मरणीय असा हा ट्रेक होता. ट्रेकरनी कुलंग ट्रेक नक्कीच करावा.
