अक्षय्य तृतियेला आमी पावसाली भाजीपाल्याचं बियानं रूजसं घालताव. त्याला आमी अली घालनं म्हनताव. काकडी, दुधी, भोपला, पडवल, कारली, चिबूड, भेंडी, गवार या टायमाला आमी घालतावंच घालताव.
अक्षय्य तृतियेला आमी पावसाली भाजीपाल्याचं बियानं रूजसं घालताव. त्याला आमी अली घालनं म्हनताव. काकडी, दुधी, भोपला, पडवल, कारली, चिबूड, भेंडी, गवार या टायमाला आमी घालतावंच घालताव. काय भाज्यांची आमचीकडची आनि शेरातली नावां बदालतात. आमचीकडं गवारला ‘बावची’ बोलतात. घोसालं असतं त्याला
‘पारवसं’ बोलतात. शिरालं असतं त्याला ‘दोडका’ म्हणतात. सगल्यात कहर म्हणजे आमी जो आवडीन चिबूड खाताव त्याला काय लोक ‘शेंदाड’ म्हनतात. लोकां काय का म्हणनात त्याची चव आकार बदलत नाय . नाय तरी कोनश्याश्या लेखकांन लिवून ठेवलाननचं हाय नावांत काय हाय?
मी यका टायमाला लांबडा दुधी आनि लांबडी पडवलाची जात बघून बियानं आनलं दुकानावरनं त पन बर इचरूनच घ्येतलं लांबड हाय ना तरच दे. बियानं घातलं, सगली पदतशीर मशागत केली. येल मोटं झालं तसे मांडव घालून मांडवावर चडवले. येल चांगले पोसले. मजे शेनखत, युरिया, सुफला, कुडयाचा पाला, गोखरं भरपूर घातलीलं तं माजाय काय टायम लागतोय काय? फोफावलीच अली.
लोकां घराकडं आली की, म्हणायची वा! काय अली असावी तं अशी. थोडया दिवसानं फुलां, फलां लागली नि माजां हिरमोड ना झालां. पडवला लागली ती मडगी जात निंगाली. आमचीकडं घोनस साप दिसतो तशी आकुड, नि जाड मंजे ती घोनशी पडवलाच झाली. बरं म्हणलं दुधी तरी हात देल. त्यानं पनं त्येच केलान. लांबडा व्हयाचा तां कमंडलू सारां निंगाला. फला लागली मात्र चेप. मंजे मोपच धरली. सगल्यांनलां वाटली. पावनारावना दिली. पन जो तो पडवल, दुधी घेयाचा पन या परीस लांबडी जात चंगली ती का नाय केलीव अस म्हनायचा.
चेप लागलील्या मुले बाजारात इकली पन मोप. पडवलांच बरं व्हतं. मोडून पिशव्येत भरली की झालं. पन दुधी मोडायचा नाय ता अकंड न्हेया हवा. पिशवेत टाकावा त दोनानंच पिशवी भरायची म्हनू आयडी केली. दुधीला लांब देठं ठेवली. त्याची गाठ मारायची नी चार चार दुधी न्हेयाचे. पन अडचण येया लागली. पोरां म्हनाय लागली बाबा पडवलां न्हेव पन दुधी आमची बरूबर देव नुको. मी इचारलं का? त्यावर त्यांनी जं उत्तर देलानी नि मी सरबाटलोचं.
ते म्हनाले, आमानला गाडय़ेत, बाजारात लोकां हसतात. म्हनतात, ‘कमंडलूवालाऽ एऽ कमंडलूवाला. तुमी काय साधू हाव काय? चार चार कमंडलू घेवन फिरतात ते? झालं, त्या दिवसापासनं सगले दुधी येलावरचं -हायले.पावसाला सोपला, दिवाली गेली. दुधी येलावरच मोठे झाले. जून झाले, मजे नखचं काय पन सुरी जरी दाबून घातलीव तरी आत जायना इतके ताठारले. बरं घरासंबूर अंगन्यात मांडव त्यावर लटाकलीले कमंडलू वायलच दिसत. बरं बियान्यात ठेवलेत म्हनावं तं इतके कश्या?
बगता बगता वेल सुकले. दुधी मोटे झालीले. ते पन सुकाय लागले. वजनानं हलके झाले. माज्या डोसक्यात आयंडी आली. माजीकडं पोराबालां येतात. सगल्यांनलाच पेवाय कुठ येतय याचा उपेग पेवन्यासाटनं चांगला. बरं हलका पन. न्हेया आनाय तरास नुको. झालं.
मी ते चांगले सुकवले. दोऱ्येने त्यांची मुंडकी बांधली आनी चार चार दुधी एकत्र बांधून बसायं केलं. पोरां त्याला ‘तराफा’ म्हनाय लागली. आनंदानं पान्यातनं फिराय लागली. पोरानला त्येचं आकर्षन वाटाय लागलं. गावात आता माज्या कमंडलाची चर्चा व्हया लागली. हय़े सगलं ठरवून केलील न्हवं पर बगनाऱ्याला वाटं काय ही दूरदृष्टी! तवां पासनं माजीक डं त्या कमंडलूच्या बियान्याची मागनी वाडली. जो तो इचारतो, मना चार बिया देशील काय?
मी समजत व्हतो मला कमंडलून हात दाखवलान पर प्रेत्येक्षात मला कमंडलून हात देलान. जगात कोनची बी गोष्ट फुकट जात नाय. पर त्येचा उपेग ठावा नाय म्हनू ऱ्हाते. जं जं व्हतं तं चंगल्या करताच. माजे दुधी सगलेच इकले गेले असते तर मी आज के वडया मोठया आनंदान नि कौतीकाला मुकलो आसतो ठावं हाय? कमंडलू वरून एक गोष्ट आटावली. मजे हसन्यासारी म्हनू सांगतो.
आमी शालेत गेदरींगला नाटक करायचं ठरावलीलं पोरांचं. तेच्यात एक साधु व्हता नि त्याचा शिश्य व्हता. बाकी काय तं नीटस धेनात ऱ्हायलं नाय. पन आमच्या कलास टीचर बाबटे बाई व्हत्या. त्या नाटकांची प्रेटीस घेत. त्यावेळी साधुला लंगोटी लावायची व्हती म्हनू कोन साधू व्हयाला तयार न्हवता. सरते शेवटी साधुला कफनी आनी शिश्याला लंगोटी देयाची ठरली.
आता शिश्य व्हया कोन तयार व्हयेना. दोगावानला सोबतील अशी कापडां ठरवलानी नि प्रेटीस सुरू झाली. प्रेटीसच्या वेली एक वाक्य व्हतं शिश्य भोला, साधू प्रसन्न होता नि म्हनतो शिश्यास ‘भोला ही झोली, हा कमंडलू आजपासून तुझा झाला’ प्रेटीसच्या वेली साधू मुद्दाम हसवन्यासाटनं ‘कमंडलू’ ऐवजी ‘कमलंडू’ म्हनायचा. आमा बाबटे बाई सांगायच्या, ‘बाबा कमलंडू म्हनू नको आयत्यावेली नाटकात ती कमलंडूच म्हनशील.
सगला पचका व्हयेल.’ ‘जाऊ दे बाई मी तसं करनार नाय खात्री बालगा’ झालं, नाटक झालं पन साधूनी वेल चांगली न्हवती. ‘कमलंडू’च म्हनाला नि सगलीकडे हशाचं हशा पिकलं. हशात वेल सांधलान पन त्या दिवसापासनं त्या पोऱ्याचं नाव पडलं ‘कमलंडू’! मीमा आजपर्यंत मी हय़े कोनाला सांगतलील नाय. वगावगान आलं म्हनू बोलला. मना क्षमा कर. आटवतय पर नाव लीवलीय नाय. करन आज तू ख नाय ख हापिसर असशील, मॅनिजर असशील, काय ठावा नटसम्राट पन झालीला असशील. नाय ती उपाधी मांग चिकटाय नुको.
आता तुला नातवंडा पन झाली असतील. माकडां, डुकरा, चोरलीला, फलां पलवनाराच, खान्याची वस्तूंना म्हनू आपन लावायचीचं नाय काय असं करू नुकां. न लावशीव तं मिलनार तरी कशी? बाजारातले भाजीपाल्याचे दर बगतलेव की, मग हलहलांल. म्हनू बोललो.