सव्र्हिकल कॅन्सर म्हणजे काय?
सव्र्हिकल कॅन्सर म्हणजे गर्भाशयाच्या ग्रीवेचा कर्करोग. स्त्रीच्या योनीमध्ये उघडणारा गर्भाशयाचा भाग म्हणजे ग्रीवा किंवा गर्भाशयाचे मुख.
का होतो?
ह्युमन पॅपिलोमाव्हायरस इन्फेक्शन (एचपीव्ही) हा गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग होण्यातील एक महत्त्वाचा घटक आहे. हा आजार मोठय़ा प्रमाणावर आढळतो. लैंगिकदृष्टय़ा सक्रिय असलेल्या सुमारे ८० टक्के लोकांमध्ये हा आजार दिसून येतो.
इतर संभाव्य धोकादायक घटक :
१. अनेक जणांशी लैंगिक संबंध ठेवणे
२. अनेक मुलांना जन्म देणे
३. लैंगिक संबंध खूप कमी वयात सुरू होणे
४. धुम्रपान
५. रोगप्रतिकारक क्षमता कमी असणे
६. ताणतणाव आणि संबंधित त्रास
७. संप्रेरकांच्या माध्यमातून संततिनियमन
लक्षणे
>> योनीतून असामान्यपणे किंवा चुकीच्या पद्धतीने रक्तस्रव होणे
>> योनीतून अयोग्य पद्धतीने स्रव येणे
>> ओटीपोटातील दुखणे
>> लैंगिक संबंधांदरम्यान वेदना होणे
>> शरीरसंबंधांनंतर, ड्युशिंग किंवा श्रोणीभागाच्या चाचणीनंतर रक्तस्रव होणे.
स्त्री यापासून स्वत:ला कसे सुरक्षित ठेवू शकते?
गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग हा सर्वाधिक टाळता येण्यासारखा कर्करोग आहे. गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग होण्याची शक्यता कमी करण्यासाठी स्त्रिया अनेक मार्ग अवलंबू शकतात.
तपासणीच्या माध्यमातून
शरीरसंबंधांची सुरुवात झाल्यानंतर साधारण तीन वषानंतर या तपासण्यांची सुरुवात करायला हवी. पण, वयाच्या २१ वर्षाच्या आधी ही तपासणी करू नये.
निदान
गर्भाशयाच्या मुखाच्या कर्करोगाचे निदान लवकर म्हणजेच सुरुवातीच्या टप्प्यात झाले तर त्यावर यशस्वी उपचार होण्याची शक्यता अधिक असते. पॅप टेस्टमध्ये डॉक्टर तुमच्या गर्भाशयाच्या मुखाला काहीसे खरवडून तिथल्या काही पेशी मिळवतात. या पेशींची प्रयोगशाळेत चाचणी केली जाते आणि त्यात काही असामान्य घटक आहेत का, हे तपासले जाते. पॅप टेस्टमध्ये गर्भाशयाच्या मुखातील असामान्य म्हणजेच कर्करोगाच्या अथवा कर्करोगाची शक्यता असणा-या पेशी ओळखता येतात.
दरवर्षी फक्त भारतात सुमारे १३ टक्के महिलांना गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग झाल्याचे निदान होते. हा आजार स्त्रियांमध्ये सर्रास आढळतो. अनभिज्ञतेमुळे किंवा माहितीच्या अभावामुळे यातील अनेक महिलांचे निदानच केले जात नाहीत आणि आजार बळावला की तो बरा होण्याच्या शक्यता मंदावतात.
खालील वयोगटात या आजाराचा धोका सर्वाधिक असतो.
१. कमी वयात लग्न होणे/लैंगिक संबंध .
२. अनेक जणांसोबत संबंध
३. कमी वयात पहिले मूल होणे (विशेषत: १७ व्या वर्षाआधी)
४. अनेक गर्भधारणा (पाच किंवा त्याहून अधिक)
५. धूम्रपान
६. विविध प्रकारच्या संततिनियमनाच्या गोळ्या घेणे (कर्करोगाच्या पार्श्वभूमीत-ब-याचदा जीवनपद्धतीशी निगडित कारणांमुळे-काहीशी भर पडते)
७. पोषक तत्त्वे आणि जीवनसत्त्वांची कमतरता
८. गुप्तांगांची योग्य स्वच्छता न ठेवणे
९. लैंगिक संबंधांतून होणा-या जंतूसंसर्गात असुरक्षित संबंध, विशेषत: एचपीव्ही, नागीण, क्लॅमिडिया, गोनोरिया असे आजार असलेल्या व्यक्तीसोबत संबंध.
गर्भाशयाच्या मुखाच्या कर्करोगाचा धोका कसा कमी करावा
१. नियमितपणे पॅप स्मिअर तपासणी करून घ्या. पॅप स्मिअरमध्ये कर्करोग होण्याच्याही ब-याच आधी गर्भाशयाच्या मुखाजवळ होत असलेले बदल टिपले जातात.
२. लैंगिक जोडीदारांची संख्या नियंत्रित ठेवा. यातून गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग होण्यातील एक मुख्य घटक म्हणजेच एचपीव्हीची लागण होऊ शकते.
३. धूम्रपान सोडा. सेकंडहँड म्हणजेच इतरांनी केलेल्या धूम्रपानापासूनही लांब रहा. धूम्रपानामुळे गर्भाशयाच्या कर्करोगासोबतच इतर अनेक प्रकारचे कर्करोग होण्याचा धोका वाढतो. धूम्रपानाला एचपीव्ही संसर्गाची जोड मिळाली की सव्र्हिकल डीस्पलेसियामध्ये वाढच होते. सर्वात उत्तम मार्ग म्हणजे हे व्यसन सोडून देणे.
४. तुम्ही लैंगिकरीत्या सक्रीय असाल तर कंडोम वापरा. असुरक्षित लैंगिक संबंधांमुळे एचआयव्ही आणि इतर एसटीडी (सेक्युअली ट्रान्समिटेड डिसीजेज) चा धोका वाढतो. त्यामुळे गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग होण्याचा धोकाही वाढतो.
५. पॅप स्मिअरमध्ये असामान्य लक्षणे आढळली तर त्याचा पाठपुरावा करा. असे निदान झाल्यास नियमितपणे पॉप स्मिअर किंवा कोलपोस्कोपीज अशा तुमच्या डॉक्टरांनी सुचवलेल्या कोणत्याही प्रकारच्या तपासण्या करून घ्या. सव्र्हिकल डीस्पलेसियाचे उपचार तुम्ही घेतले असतील तरी पॅप स्मीअर किंवा कोलपोस्कोपीज करून घेणे आवश्यक आहे. डीस्पलेसिया पुन्हा उद्भवू शकतो आणि त्यातून गर्भाशयाच्या मुखाचा कर्करोग होऊ शकतो.
६. एचपीव्ही लस टोचून घ्या. तुमचे वय २७ पेक्षा कमी असेल तर महिलांमध्ये एचपीव्हीच्या मोठ्या प्रमाणावर होणारा प्रादुर्भाव रोखण्यासाठीची लस टोचून घेण्यास तुम्ही पात्र आहात. गॅरडॅसिल ही एचपीव्ही लस एफडीएने मान्य केली आहे. ही लस अगदी ९ वर्षाच्या मुलींनाही देता येते. लैंगिकदृष्टय़ा सक्रिय होण्याच्या आधीच तरुणींना ही लस दिल्यास ती अधिक परिणामकारक ठरते.
डॉ. प्रशांत भामरे, गायनॅकॉलॉजिकल सर्जन