पोष्टयामेनवर अवलंबून असलेले दिवस ते. दारात पोष्टेमेन बगतल्यावर मी धावत जावन पत्र ताब्यात घेतलं. वाचाय येत व्हतं थोडं थोडं पन दुस-याच्या नावाचं पत्र वाचायचं नाय हय़े इसारन्यासारं नायच.
पोष्टयामेनवर अवलंबून असलेले दिवस ते. दारात पोष्टेमेन बगतल्यावर मी धावत जावन पत्र ताब्यात घेतलं. वाचाय येत व्हतं थोडं थोडं पन दुस-याच्या नावाचं पत्र वाचायचं नाय हय़े इसारन्यासारं नायच. घडलेली गोष्टच तशी व्हती. कोनच इसारनार नाय पन पत्र अन्तरदेशीय बंद व्हतं. काकोला पन व्हयी गोष्ट ठावी व्हती. ज्याचं पत्र त्यानंच फोडायचं. तिनंपन न फोडताच आत न्हेवन ठेवलान.
सांच्याला तात्या घरात आला. च्यायपानी खल्लान. तोपर्यंत देवलात गेलीले आजी-आजा घरात आली. परत चायपानी झालं. काकोन पत्र तात्याच्या हातात देलान. तात्या हसला. भैनीचं म्हजे आमच्या आत्येचं पत्र ते. वाचल्यावर तात्या म्हनाला, ‘ताई आनी सगले आपल्याकडे येतायत. ते पन उद्याच. धा दिवसांपूर्वीचं पत्र हाय. पोष्टाची कृपा.’
पाच-सा मानसा घरात येयाची. आते आनी मुलां. मुलां मजे मोटी मुंबयतली नी कालेजात शिकनारी. दोगाजना तर काको पेशक्या वयान मोटीच. पावसाचे दिवस मजे घराभायेर पडन्याची कालजीच नुको. सगली घरातच ऱ्हानार. त्यांची उटबस, खानं-पीनं.. काको धास्तावली.
कामाच्या वेपात कपडे मजे चादरी-चिरगुटा धोवलेली नायत. घरात दोन बायका असून कामाफुडे कपडे धोवलीले नाय. मजे लाज आनन्यासारं. काकोला सैपाकाचं सगलंच जमत व्हतं असं नाय. ननंदबाय संबूर सोबा व्हतेय की काय म्हनू काको धबाकलेली. बरं म्हातारेला कराय सांगावं तर सून असून आयेलाच करावं लागतं म्हनू ननंद रागवायची भीती.
तात्या म्हनाला, ‘कालजी करू नुकोस. मी हाय ना?’ काको म्हनाली, ‘तुमी त्यांच्यासंगट, भाचरासंगट बोलत बसशीव. तात्या म्हनाला, ‘मी मदतीला हाय ना!’ काको म्हनते, ‘करशीव! करशीव!! ठाव हाय काय काय करताव ते रोज.’ ‘अगे, रोज नाय केली तरी सगल्यांच्या सामनी तुला कमीपना येईल असं कसं वागंन? सोड कालजी सोड तू!’ हसून हसून मस्करी करून वेल मारून नेयाची कला तात्याला चंगलीच अवगत व्हती.
झालं पावनी आली. कुनाला कलनार नाय अशा बेतान तात्या मदत करायचा. रात्र झाली. सगल्यांची झोपायची सोय व्हया हवी. पावसाल्यात आमचीकडे गारठा म्हजे इचारू नका. पावसात चिरगुटा शेदवतात. कुबट वास मारतो. आता तशीच हातरूना-पांगरूना पावन्यांना देवी लागनार म्हनू काकोला शरमल्यासारं वाटाय लागलं.
तात्यान हातरूना पांगरूना काडलीन. काकोला म्हनाला, ‘सरमतेस कश्या. मी आनलेली अत्तराची बाटली कपडयावर मारायचा माजा इसप्रे आन लवकर. बगतो कसा कुबट वास मारतो ता.’ तात्यान हातरूनाच्या कांबरूनाच्या दोनीव टोकानला ता स्प्रे आनी अत्तर लावलान. काको म्हनाली, ‘दोनीव बाजूस मारून कश्या सोपवताव? डोक्याकडचे बाजूस मारा.’ तात्या म्हनतो, ‘तू लय श्यानी हायस. अगे जर उलटया बाजून कोन झोपला किंवा चादर उलटसुलट झाली मजे काय व्हयल? बाटली सोपली तर मी दुसरी आनीन पन चोरी पकडली गेली तर? पितल उगडं पडल.
ठावं हाय ना पितल उगडं पडल मजे काय ते? सांगतो. आमचीकडं माजी मुंज झाली. मुंजीला मुंबयची एक पावनी आली व्हती. मजे माज्या भैनीची शेजारीन. तिनं मला भिक्षावलीत चांदीचं भांडं देलान. सगले म्हनाले, अहो येवडं कश्याला करताव? भिक्षावलीत हतलेच लाडू चकली फळां देयाची. येवडं चांदीचं भांडं कश्यापाय? शेजारीन निसती हसली. सगल्यानला वाटलं, काय शिरमंत दिसतेय. आनी दुस-याला देयाचं मन बी मोटं हाय.
मी नंतर रोज तेच भांडं पानी पियाला, दूद पियाला वापरायचा. तीन-चार वरसान भांडयाला एक डाग पडला. घासल्यावर आतलं पितल दिसाय लागलं. मग हलूहलू सगलंच भांडं पितलेचं दिसाय लागलं. तवा कल्लं की पितलेच्या भांडयाला चांदीचं वर्क देलीला. पन चांदीचंच वाटं ते. आता कल्लं ना कसं पितल उगडं पडतं तं? तात्पर्य काय, अत्तराची बाटली सोपली तरी चालंल. पन कुबट वासाचं पावन्यांना कलू नये. चल मी बगतो काय ते. तू तुजी कामा बग. जवल जवल झोपायची येल झाली.’
सगल्यानी हातरूनावर पडून गप्पा हानाय सुरवाती केलानी. भाचरां तशी मोटीच. गारठा व्हताच. काय काय जनानी अंगावर चादरी वडलानी. सगल्यानलाच चादरी पुरनाऱ्या न्हवत्या. तात्या बोलला, ‘पोरांनो, अरे मोटयानला चादरी ठेवा. आपल्याकडे मोटी ‘वाकल्या’ हायत. यका यका वाकलीत चार चार मानसा सज झोपतील. भाच्यानी ऐकलानी. मोटी वाकल अंगावर घेतलानी.
तिघंजान एका वाकलीत झोपले. वाकल कसली मोटं जाजमच तं. थोडयावेलान एक घुसमाटला. बाकी सगले जोरात हसाय लागले. ‘अरे, झालं काय?’ तवा तां म्हनतो कसा, ‘मामा, वाकलेत मना घुसमटाय झालंय. यातल्या कुनीतरी पांगरूनात पावनेरी सोडलान हाय. सॉस घेववत नाय. मी डोसक्यावरनं पांगरून घेतलीलं ना?’ तात्या म्हनतो, ‘हात्तीच्या! त्यात कालजी करन्यासारं काय नाय.
आमी गावातल्या उत्सवाच्या वेली याच वाकलेत सा-सा जन झोपायचो. उत्सवात एकादस असायची. दुपारी खिचडी-वरी तांदूल-दान्याची आमटी-रताल्याची कीस-बटाटयाची भाजी असायचीच. कुनालातरी गेस व्हयाचा ता सुटायचाच. नाकातलं केस करपायचे अशा टायमाला. मी आयडीया सांगतली. गेस सुटला की म्हनायचं त्यानं, ‘स्वारी आली’ की सगल्यानी यकदम तंगडया वर करायच्या वाकलेसकट. वास गेला की म्हनायचं, ‘स्वारी गेली’ मग सगल्यानी तंगडया खाली करायच्या. पन यकदा गंमतच झाली.
यकान ‘स्वारी आली’ म्हनाला. सगल्यानी तंगडया वर केलानी. पन ता भरपूर वेल झाला तरी ‘स्वारी गेली’ म्हनना. त्याला इचारलानी, ‘अजून गेली नाय तुजी स्वारी?’ ता म्हनतो, ‘स्वारी दान्याच्या आमटीसकट आली नी मुक्काम केलान. मी हतनं उटल्याशिवाय जायाची नाय.’ सगल्यांची हसून हसून पुरेवाट झाली. सगले झोपायच्या मुडात व्हते.
खरी मजा आली ती नंतरच. आतेच्या नवऱ्यान डोक्यावर चादर घेतलान. नी खोकतच उटला. म्हनाला, ‘अत्तर कुनी लावलान रे?’ कोनच बोलंना. तात्या म्हनतो, ‘हितं अत्तर कोन लावनार? हितं शेना-मुताचा वास आसंल असला तर. गोठा जवल हाय ना? आतेचा न्हवरा म्हनाला, ‘मला शेंट, अत्तर, उदबत्तीच्या वासाची पन एलर्जी हाय. त्यानं चादरीचा वास घेतलान. म्हनतो चादरीलाच अत्तराचा वास येतोय.’
काको म्हनते, ‘चादर दुस-यान घेतलीन व्हती परवा म्हनू सांगा. त्याच्या अत्तराचा वास लागला असल म्हना.’ तात्या म्हनतो, ‘तसं सांगतलं तर पांगरूना धुतलेली नाय यावर शिक्कामोर्तब व्हयल. तसं नुको.’ तात्या बोलला, ‘हां बराबर. कपडयाचा साबन सोपला व्हता.
दुकानावर पावसातनं जाया नुको म्हनू हीनं माज्या अंगाला लावाय आनलेली लक्सची वडीच घासून सोपवलान. ता लक्स साबनाचा वास. थांबा तुमानला दुसरी देतो’ म्हनू तात्यान सोताची चादर देलान तवा कुटं ता झोपला. हा तात्याचा हजरजबाबीपना कुटं नाय कुटं दिसायचाच. म्हनू तात्या आमानला गेट्र वाटायचा. कशी वाटली तात्याची करामत? तुमच्यापन उपेगी पडनारी हाय ना?