आपल्याकडे हिंदूंची कित्येक मंदिरं आहेत. गल्लोगल्ली, रस्ते, फुटपाथ, झाडांत.. एखाद-दुसरं मंदिर दिसतंच दिसतं. या मंदिरांच्या मांदियाळीत नागदेवतेचं मंदिर असल्याचं मात्र ऐकिवात नाही. शंकराच्या पिंडीवरचा नाग सोडला तर नागाचं स्वतंत्र मंदिर कुठेही दिसत नाही. मात्र मुंबईतील नागदेवी स्ट्रीट याला अपवाद आहे.
कुठे वायरी तर कुठे रबर, कुठे नळ, तर कुठे जुन्या काळातले हपशा, कुठे बेअरिंग किंवा पाइप.. असं प्लंम्बिंगचं इत्थंभूत सामान मिळणारी खेटून असलेली शेकडो दुकानं, त्या दुकानांवरच्या क्रमांकावरून त्यांची संख्या सहजच लक्षात यावं. दुकानांच्या समोर उभ्या असलेल्या माल वाहून नेणा-या हातगाडया, मधून दिसणा-या चहा आणि इडली-वडयाच्या गाडया.. चालतना तुमच्या समोर कधी हातगाडी येईल याचा काही नेम नाही. या सगळ्यातून वाट काढत चालणं म्हणजे दिव्यच! असा हा रस्ता म्हणजे नागदेवी स्ट्रीट.
महंमद अली रोडला समांतर असलेली, जंजीकर स्ट्रीटवरून क्रॉफर्ड मार्केटला जाण्यापूर्वीच उजव्या हाताला लागणारी एक लांबलचक गल्ली म्हणजे नागदेवी स्ट्रीट. ही गल्ली जरा आतल्या बाजूला आहे. तसं बघायला गेलं तर या गल्लीत मिळणा-या सामानाचा आणि गल्लीच्या नावाचा तसा काही संबंधच नाही. म्हणजे आपल्या मुंबईत एक एक परिसराचं वैशिष्टय़ असतं. तिथे मिळणा-या वस्तू किंवा वास्तूंवरून त्या त्या परिसराला नाव मिळतं. तांब्याच्या वस्तू मिळणारा तांबाकाटा, किंवा नळांचा नळबाजार.. अशी बरीच उदाहरणं देता येतील. मात्र या नागदेवी स्ट्रीटला नागदेवी हे नाव पडण्यामागचं कारण कोणती वस्तू नसून, ते एक मंदिर आहे. या दुकानांच्या भाऊगर्दीतच एका इमारतीत, आतल्या बाजूला ‘नागदेवी’चं मंदिर आहे. तिथले आसपासचे व्यापारी सोडले तर त्या मंदिराची फारशी कोणालाच माहिती नाही. मात्र हे मुंबईतलं एकमेव आणि जुनं मंदिर असल्याचं म्हटलं जातं. या मंदिराच्या नावावरूनच या मार्गाला ‘नागदेवी स्ट्रीट’ असं नाव पडलं आहे.
या मंदिराचा इतिहास तीनशे ते चारशे वर्षामागे घेऊन जातो. तेव्हा मुंबईला स्वतंत्र अस्तित्त्व नव्हतं. सर्वत्र समुद्र होता. त्यावेळी कोळ्यांची भरपूर वस्ती होती. समुद्रात मासेमारीचा धंदा करताना त्या वेळच्या कोळी बांधवांना समुद्रात ही पंचमुखी नागदेवीची मूर्ती सापडली. त्यांनी तिथेच मंदिर बांधलं. तेव्हापासून हे मंदिर तिथे अस्तित्त्वात आहे, अशी या मंदिराची माहिती गेली तीस वर्ष मंदिराची देखभाल करणारे पुजारी शिवकुमार दुबे यांनी सांगितली. पूर्वी हे मंदिर एका ट्रस्टकडे होतं. मात्र आता कुठलाच कारभार ट्रस्टमार्फत होत नाही. सगळे सोपस्कार पुजा-यांमार्फतच होतात. एक फलक सोडला तर पटकन मंदिराची कल्पनाच येत नाही. कारण त्या मंदिरावर आता चार-पाच मजली इमारत बांधली गेली आहे.
‘मध्यंतरी त्या मंदिराचं नुतनीकरण करण्यात आलं होतं. त्यावेळी तिथे नाग दिसले होते. इतकंच नाही तर कधी कधी नागाची पिलावळही दिसते’, असं तिथले व्यापारी शंकर यादव यांनी सांगितलं. तर ‘या मंदिरात हनुमान, विठ्ठल-रखुमाई, गणपती आणि शंकराची पिंड आहे. त्यामुळे या ठिकाणी नागपंचमी, हनुमान जयंती, आषाढी एकादशी आणि महाशिवरात्री अशा मोठया उत्सवांना भरपूर गर्दी होते. हे सगळे सण-उत्सव आसपासचे भाविक स्वखुशीने देणगी देऊन पूर्णत्वास नेतात. नागाचं एकमेव स्वयंभू मंदिर असल्याने नागपंचमीला कित्येक भाविक या मंदिरात दर्शनासाठी येतात’, अशी माहिती तिथले स्थानिक रहिवाशी एकनाथ पाटील देतात.
खरं म्हणजे या मुंबापुरीत हिंदूंच्या मंदिरांची तशी काही कमतरता नाही. प्रत्येक गल्लीबोळात अगदी भर रस्त्यावर, फुटपाथवरदेखील एखाद-दुसरं मंदिर दिसतंच. मात्र या सगळ्या मंदिरांच्या पार्श्वभूमीवर ‘नागदेवी मंदिर’ जरा वेगळं आणि एकमेव ठरतं. म्हणूनच कुतूहल म्हणून एकदा भेट द्यायला काहीच हरकत नाही.