२०१४ च्या मेमध्ये, डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम हे आपला मित्र सृजनपालसिंग यांच्यासह नाना शैक्षणिक संस्थांचे आगर असलेल्या निसर्गरम्य स्कॉटलंडला गेले.
२०१४ च्या मेमध्ये, डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम हे आपला मित्र सृजनपालसिंग यांच्यासह नाना शैक्षणिक संस्थांचे आगर असलेल्या निसर्गरम्य स्कॉटलंडला गेले. सुमारे ४५० वर्षापूर्वी स्थापन झालेल्या तेथील एडिंबर्ग विद्यापीठ पाहताना डार्विन, बेल, लिस्टर, मॅक्स्वेल, थॉमस बायस या येथील विद्यार्थी असलेल्या संशोधक शास्त्रज्ञांनी हसरी रंगचित्रे पाहून ती प्रेक्षकांचा आत्मविश्वास वाढवणारी असल्याचे जाणवले. या विद्यापीठात विज्ञान शिक्षणाची आधुनिक केंद्रे आहेत.
तेथील ‘स्कूल ऑफ इन्फर्मेटिक्स’च्या प्रा. सेतू विजयकुमार यांनी डॉ. कलामांचे स्वागत केले. यंत्रमानवशास्त्राचे प्राध्यापक असलेल्या त्यांनी २ तास फिरून कलामांना भावीकाळात हे शास्त्र कसे प्रगत करेल याचे चित्र डोळय़ांसमोर उभे केले.
आपल्या प्रयोग शाळेतील नवसंशोधने प्रा. सेतूंनी दाखवली. मानवी हाताशी साम्य असणा-या त्या यंत्रमानवी हाताने डॉ. सिंग यांच्याशी हस्तांदोलन केले. त्यानंतर प्रा. कलामांना एका खुर्चीवर बसवले. त्यांच्या हाताला एक काळा पट्टा बांधून प्रा. सेतूंनी एक बटण दाबताच त्यांचा हात मनगटापाशी वर्तुळाकार फिरू लागला. त्याबरोबर त्या कृत्रिम हातानेही तसेच केले. डॉ. कलामांनी चेंडू उचलताच, तेथील यंत्रमानवही तसेच करू लागला. त्यांनी चेंडू भिरकवताच, यंत्रमानवानेही तो भिरकवला. नंतर प्रा. सेतूंनी ३६० अंशातून फिरू शकणारा पुरुषी हात दाखवला. अशा यंत्रमानवांचा एरव्ही उपयोग काय असा पाहणा-याच्या मनात प्रश्न येत असतानाच प्रा. सेतू त्याची मानवी कल्याणासाठी असलेली उपयुक्तता सांगू लागले.
भूकंप, पूर, किरणोत्सर्जन, खाणकाम व सागरी संशोधन अशा धोकादायक वा प्राणघातक परिस्थितीत काम करण्यासाठी भावी काळात यंत्रमानव उपयोगी ठरणार आहे. उद्योग क्षेत्र, विमानबांधणी, अतिसूक्ष्म जोडण्या करणे या कामी तो मदतनीस ठरेल. त्यानंतर प्रा. सेतूंनी तळमजल्यावरील एका कक्षात यंत्रमानवांसाठी उभारलेले एक फुटबॉल मैदान दाखवले. दोन फुटी यंत्रमानवांच्या लालसंघ व नीलसंघात झालेला फुटबॉल सामना दाखवण्यात आला. प्रा. सेतूंनी बटण दाबताच, संगणकाने शिट्टी वाजवली. ती ऐकून सारे यंत्र खेळाडू त्या चेंडूमागे धावू लागले. दोन्ही संघ तोडीस तोड खेळत होते. लालसंघ जिंकताच माणसांप्रमाणेच यंत्रखेळाडू उडय़ा मारून टाळय़ा वाजवू लागले. काम नेमके व अचूक करून उत्पादन वाढवणारे यंत्रमानव करण्याचे स्वप्न आता साकारतंय असे प्रा. सेतूंप्रमाणे कलामांनाही वाटले आणि कलामांचे विचारचक्र सुरू झाले.
ग्रीक पुराणात हेफॅस्टसने देवरूप तिपाई टेबल बनवले. तांब्याच्या ‘टालोस’ हा यंत्रमानव क्रीट बेटाच्या रक्षणार्थ केला. त्याला मेडिअम राणीने विद्युतलोळ सोडून ठार केले. भारतीय पुराणात
११व्या शतकात, (लोकपन्नती ग्रंथानुसार) मगध राजा अजातशत्रूने बुद्धाच्या अस्थी गोळा करून त्या स्तुपात जतन केल्या आणि त्याच्या रक्षणार्थ ‘भूतवाहनयंत्र’रूपी यंत्रमानवच नेमला नव्हता का? या पुरातन कथांच्या सत्यतेबद्दल एखादा संशय घेईल, पण माणसांचे यंत्रमानवाबद्दलचे आकर्षण मात्र पुरातनकाळापासून होते हे निश्चित!
भावी काळात सुरक्षा दल, सैन्य, उद्योग क्षेत्र, वैद्यक क्षेत्र व घर यांसारख्या ठिकाणी अवघड व धोकादायक कामांबाबात यंत्रमानव हा माणसाचा मित्र बनून राहील असे प्रा. सेतू यांनी हसत हसत म्हणताच डॉ. कलाम व सृजनपाल यांनी आनंदाने दुजोरा दिला. ‘यंत्रमानवशास्त्र’ हे भारतीय तरुणांना एक नवे आव्हान आहे असे डॉ. कलामांच्या मनाने घेतले.