क्रीडाजगतात महत्त्वपूर्ण स्पर्धामध्ये स्थान असलेल्या राष्ट्रकुल क्रीडास्पर्धेला २३ जुलैपासून ग्लासगो (स्कॉटलंड) येथे सुरुवात होत आहे. भारताने मागील म्हणजे २०१०च्या नवी दिल्ली येथे झालेल्या राष्ट्रकुल स्पर्धेत पदकतालिकेत दुसरा क्रमांक मिळवला होता. त्यावेळी अर्थातच यजमान प्रेक्षकांसमोर खेळण्याची भारतीय क्रीडापटूंना संधी मिळाली होती. मात्र राष्ट्रकुल क्रीडास्पर्धेच्या इतिहासात स्पर्धागणिक भारताची कामगिरी उंचावत असल्याचे आकडेवारी दाखवते. आगामी राष्ट्रकुल स्पर्धेतही भारताचे क्रीडापटू चमकतील अशी आशा आहे. ऑलिंपिक दोन वर्षावर आला असताना जागतिक स्तरावर नाव कमावण्याची भारतीय क्रीडापटूंना यानिमित्ताने सुवर्णसंधी आहे.
यंदाच्या राष्ट्रकुल स्पर्धेसाठी भारताचा २२४ जणांचा चमू सहभागी होणार आहे. त्यातच तिरंदाजी आणि टेनिस या राष्ट्रकुलमधून भारताला हमखास पदके देणा-या खेळांना यंदा वगळण्यात आले आहे. त्यामुळे तिरंदाज दीपिका कुमारीपासून टेनिसपटू सानिया मिर्झापर्यंत खेळाडूंची उणीव भारताला या स्पर्धेत जाणवेल. या स्थितीत अॅथलेटिक्स, बॅडमिंटन, नेमबाजी, बॉक्सिंग, स्क्वॉश आणि कुस्ती या खेळांतून भारताला पदकांची सर्वाधिक आशा असेल.
अॅथलेटिक्समध्ये पुन्हा एकदा थाळीफेकपटू विकास गौडाकडून पदकाची अपेक्षा आहे. महिलांमध्ये कृष्णा पूनिया, टिंटू लुका, सहाना कुमारी, अश्विनी अक्कुंजी, मयुखा जॉनी यांच्याकडून समाधानकारक कामगिरी अपेक्षित आहे. सुरुवातीला अॅथलेटिक्सचा ४१ जणांचा चमू घोषित करण्यात आला. मात्र काही तांत्रिक कारणांमुळे हा चमू ३२ जणांवर आणण्यात आला. बॅडमिंटनमध्ये सायनाकडून सुवर्णपदक राखण्याची अपेक्षा आहे. नुकत्याच भारतात झालेल्या उबेर चषकातील कामगिरीसह ऑस्ट्रेलियन सुपर सीरिज जिंकलेल्या सायनाचा फॉर्म दमदार आहे. त्यामुळे बॅडमिंटनमधून किमान एक पदक निश्चित आहे.
आता राहता राहिला प्रश्न हॉकीचा. गेल्या महिन्यात झालेल्या हॉकी वर्ल्डकपमध्ये भारताला नवव्या स्थानी समाधान मानावे लागले होते. पुन्हा एकदा वर्ल्डकपविजेत्या ऑस्ट्रेलियाचे आव्हान गटवार साखळीत भारतासमोर आहेच. मागील राष्ट्रकुल स्पर्धेत भारताने रौप्यपदक मिळवले होते. मात्र अर्थातच तेव्हा ते घरच्या प्रेक्षकांसमोर खेळले होते. त्यातच १९९८मध्ये हॉकीचा राष्ट्रकुलमध्ये समावेश झाल्यापासून ऑस्ट्रेलियानेच सुवर्णपदक पटकावले आहे. यंदादेखील तेच सुवर्णपदकासाठी दावेदार आहेत. मात्र टेरी वॉल्श यांच्या प्रशिक्षकपदाखाली सरदार सिंग आणि सहकाऱ्यांनी किमान रौप्यपदक राखण्याचा तरी प्रयत्न करणे गरजेचे आहे. यंदा रितू राणीच्या नेतृत्वाखाली महिलांचा संघही देशाचे प्रतिनिधित्व करेल. वर्ल्डकपसाठी पात्र न ठरलेल्या भारताच्या महिला संघाकडून चांगल्या कामगिरी अपेक्षा आहे. गेले वर्ष भारतीय महिला हॉकीसाठी चांगले गेले होते.
नेमबाजीने भारताला राष्ट्रकुल स्पर्धेच्या इतिहासात सर्वाधिक पदके मिळवून दिली आहेत. मात्र या खेळातून भारतासाठी थोडीफार निराशाजनक बाब आहे. यंदा या स्पर्धेत नेमबाजीतील एकूण ४४ प्रकारांपैकी १९ प्रकारच ठेवण्यात आले आहेत. मात्र काहीही असले तरी अभिनव बिंद्रा, मानवजीत सिंग संधू, राही सरनोबत, गगन नारंग, हिना सिद्धूसारखे नेमबाज पदक जिंकण्यासाठी दावेदार आहेत.
कुस्तीमध्ये यंदा सुशील कुमार आणि योगेश्वर दत्त या ऑलिंपिक विजेत्या कुस्तीपटूंकडून पदकाची आशा आहे. त्यातच हे दोघे कुस्तीगीर त्यांच्या नवीन वजनी गटांमध्ये खेळताना दिसतील. यंदा कुस्तीचा संघ निवड चाचणीपूर्वीच घोषित झाल्याने नरसिंग यादवसह (गेल्या राष्ट्रकुल स्पर्धेतील सुवर्णपदक विजेता) काही कुस्तीगीर नाराज झाले होते. मात्र आता आहे त्या संघासह भारत कुस्तीमध्ये १०० टक्के पदक जिंकेल, याची कुस्तीप्रेमींना आशा आहे.
ऑलिंपिकमध्ये स्थान मिळवण्यात अपयशी ठरलेल्या स्क्वॉशचीही राष्ट्रकुलमधील कामगिरी चांगली आहे. यंदा अव्वल १० रॅँकिंगमध्ये असलेल्या दीपिका पल्लिकलकडून पदकाची सर्वात मोठी अपेक्षा आहे. जोडीला सौरव घोषाल आणि महेश माणगावकरच्या कामगिरीवरही स्क्वॉशप्रेमींचे लक्ष असेल. त्यातच दीपिका आणि सौरव हे एकेरी, दुहेरी आणि मिश्र या तीनही प्रकारांत खेळणार आहेत.
बॉक्सरच्या कामगिरीवर यंदा विशेष लक्ष असेल. ७५ किलो वजनी गटात खेळणा-या विजेंदरकडून अर्थातच सर्वात मोठय़ा अपेक्षा आहेत. जोडीला देवेंद्रो सिंग, शिवा थापा, सुमीत सांगवान आणि दिनेश कुमारकडूनही पदकांची अपेक्षा आहे. महिलांमध्ये मात्र ऑलिंपिक पदकविजेती अनुभवी बॉक्सर मेरी कोमची उणीव भासेल. ती यंदा राष्ट्रकुलसाठी पात्र ठरण्यात अपयशी ठरली. तिला नमवणा-या पिंकी जांग्राच्या कामगिरीवर सर्वाच्या नजरा असतील. लॉन बॉल्ससारखे खेळ भारतीयांना विशेष परिचित नसले तरी या खेळातही भारतीय पुरुष आणि महिलांचा सहभाग लक्षणीय आहे, हे नमूद करावेसे वाटते. टेबलटेनिसमध्ये शरथ कमल पदकाचा दावेदार
वाटतो आहे.
नवी दिल्ली येथे झालेल्या २०१० राष्ट्रकुल स्पर्धेत ३८ सुवर्णपदकांसह भारताने एकूण १०१ पदकांची कमाई केली होती. ऑस्ट्रेलियाचा ७४ सुवर्णपदकांसह (एकूण १७७ पदके) अव्वल क्रमांक होता. या स्थितीत भारताला किमान दुसरे स्थान राखणे तरी जमते का, हे पाहणे उत्सुकतेचे ठरेल. त्यातच दोन वर्षानी होणा-या ऑलिंपिकची पूर्वतयारी म्हणून राष्ट्रकुल स्पर्धेकडे पाहण्यास काहीच हरकत नाही.
या पैशांचा उपयोग होईल?
नुकत्याच जाहीर झालेल्या देशाच्या अर्थसंकल्पात राष्ट्रकुल आणि इन्चॉनमध्ये होणा-या एशियाड स्पर्धेच्या तयारीसाठी १०० कोटींचा निधी देणार असल्याचे जाहीर करण्यात आले आहे. मात्र हा निधी चार दिवसांवर आलेल्या राष्ट्रकुल स्पर्धेसाठी खरोखरच सहभागी भारतीय क्रीडापटूंना उपयोगी पडेल का, हा मुख्य प्रश्न आहे. भारतीय ऑलिंपिक संघटनेने (आयओए) हा निधी यंदाच्या राष्ट्रकुलसाठीच्या तयारीसाठीच वापरू, असा दावा केला आहे. मात्र आता क्रीडापटूंचा सराव थेट ग्लासगोमधील अद्ययावत क्रीडानगरीतच होणार असल्याने याचा खर्च कसा होणार हा प्रश्नच आहे. त्यातच हॉकी इंडियानेही त्यातील २५ कोटी त्यांच्या संघटनेला मिळतील, अशी अपेक्षा केली आहे. अन्य क्रीडा संघटनांच्याही काही मागण्या आहेत. या स्थितीत आता २०१८मध्ये होणा-या राष्ट्रकुलची तयारी या खर्चातून करण्याची आशा क्रीडा संघटनांना करता येईल. कारण यंदा इतक्या कमी कालावधीत निधीचे विभाजन करायचे कसे, हादेखील ‘आयओए’पुढील एक प्रश्नच आहे. त्यातच या अर्थसंकल्पातून क्रीडाक्षेत्रासाठी एकूण ४०० कोटी देण्यात आले असले तरी २०१६मध्ये म्हणजेच दोन वर्षानी होणारे ऑलिंपिक ध्यानात घेऊन कोणतीच तरतूद दिसली नाही. हे येथे नमूद करण्याचे कारण म्हणजे ऑलिंपिकला दोन र्वष असली तरी त्याची तयारी क्रीडापटू किती आधीपासून करतात, हे वेगळे सांगण्याची गरज नाही. ते पाहता राष्ट्रकुल आणि एशियाड स्पर्धेच्या जोडीला ऑलिंपिकसाठीही स्वतंत्र निधी देणे गरजेचे होते.
बोल्ट मुख्य आकर्षण
ऑलिंपिंकसारख्या मोठय़ा क्रीडास्पर्धेत नेहमीच लक्ष वेधून घेणारा जमैकाचा धावपटू उसेन बोल्ट प्रथमच राष्ट्रकुल क्रीडा स्पर्धेत सहभागी होणार आहे. काही महिन्यांपूर्वीच बोल्टने त्याच्या सहभागासंबंधी घोषणा केली होती. सहा ऑलिंपिक सुवर्णपदके जिंकलेल्या बोल्टसह जमैकाचा संघ नेहमीप्रमाणे अॅथलेटिक्समध्ये दबदबा राखण्यासाठी सज्ज आहे. महिलांमध्येही ऑलिंपिकविजेती जमैकाची धावपटू शेली-अॅन फ्रेझरचा समावेश करण्यात आला आहे.
लक्षवेधी
एकूण १७ खेळ : अॅक्वेटिक्स, अॅथलेटिक्स, बॅडमिंटन, बॉक्सिंग, सायकलिंग, जिम्नॅस्टिक्स, हॉकी, ज्युडो, लॉन बॉल्स, नेटबॉल, रग्बी सेव्हन्स, नेमबाजी, स्क्वॉश, टेबल टेनिस, ट्रायथलॉन, वेटलिफ्टिंग, कुस्ती.
राष्ट्रकुलमधील एकूण १७ क्रीडाप्रकारांपैकी (२६१ पदके) भारत १४ प्रकारांमध्ये सहभागी आहे. नेटबॉल, रग्बी सेव्हन्स आणि ट्रायथलॉन या प्रकारात भारताचा समावेश नाही.