शैक्षणिक यशाच्या प्रवासात दहावीची परीक्षा हा अत्यंत महत्त्वाचा टप्पा मानला जातो. यासाठी विद्यार्थी प्रचंड श्रम आणि मेहनत घेऊन तयारी करतात. या तयारीला अधिक गती मिळावी आणि या परीक्षेत अधिकाधिक चांगले यश मिळावे यासाठी परीक्षेच्या काही दिवस अगोदर आम्ही ‘मेहनत तुमची, मदत आमची’ हे सदर सुरू केले आहे. त्या विषयातील तज्ज्ञ, जाणकार आणि अत्यंत अनुभवी शिक्षक तुम्हाला दहावीच्या परीक्षेतील विविध विषयांतील संभाव्य प्रश्न आणि त्यांच्या समर्पक उत्तरांसाठी मार्गदर्शन करणार आहेत. तर.. चला करू या तयारी..!!!
विज्ञान आणि तंत्रज्ञान, विभाग (अ)
राज्यात महाराष्ट्र राज्य माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळाकडून घेण्यात येणा-या सन २०१५-१६ या वर्षीच्या परीक्षेला दहावीचे विद्यार्थी सामोरे जाणार आहेत. या परीक्षेत विज्ञान हा विषय अधिक गुण मिळवण्यासाठी महत्त्वाचा आहे. या परीक्षेत विज्ञान विषयाची परीक्षा ही विज्ञान व तंत्रज्ञान विषयाचे दोन पेपर म्हणजेच विभाग एक व दोन अशी स्वतंत्र पेपरच्या माध्यमातून घेतली जाते. प्रत्येक पेपरला ४० गुण असतात. या विषयात गुण मिळवण्यासाठी खालील काही बाबी विद्यार्थ्यांनी लक्षात ठेवाव्यात.
विज्ञान विषयाच्या विभाग एकचा अभ्यास करताना धडय़ांचे (पाठाचे) वाचन फार महत्त्वाचे असते. ते आपण वर्षभरात केले असेलच. मात्र परीक्षेसोबत मानवी जीवनामध्ये विज्ञान व तंत्रज्ञानाने सतत महत्त्वपूर्ण भूमिका निभावली आहे. यामुळे यातील धडे आणि त्यातील विषय केवळ दहावीच्या परीक्षेत नाही तर पुढील शैक्षणिक आयुष्यातही वेळोवेळी उपयोगी पडणारे आहेत. परंतु तुर्तास या परीक्षेत विद्यार्थ्यांनी पाठांतर लक्षात ठेवावे.
विभाग एक : प्रश्नपत्रिकेचे स्वरुप लक्षात घ्या गट ‘अ’
प्रश्न १ : ५ गुण (२,२,१) ब रिकाम्या जागा भरा ५ गुण
प्रश्न २ : खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा, १० गुण (कोणतेही ५)
प्रश्न ३ : खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा कोणतेही (५) १५ गुण.
प्रश्न ४ : खालीलपैकी कोणत्याही एका प्रश्नाचे उत्तर लिहा (५) गुण
विज्ञानाचा अभ्यास करताना प्रयोगवही मागील १६० प्रश्न उत्तरासह तयार करून घ्या. २० गुण मिळवण्यासाठी याचा उपयोग तुम्हाला निश्चित होईल.
विभाग एक मधील पुढील घटकांवर लक्ष केंद्रीत करा.
१) मेडेलिव्हच्या आवर्तसारणीतील दोष.
२) पहिले t० मूलद्रव्य पुढीलप्रमाणे पाठ केल्यास विभाग दोन मधील प्रश्न ८ व प्रश्न ९ करता त्याचा जास्त उपयोग होईल. यामुळे इलेक्ट्रॉन संरुपणा बरोबरच ‘१’ गुणांवर आधारित प्रश्नांची उत्तरे सहज लिहिता येतील. यासाठी विद्यार्थ्यांनी खालील बाबी लक्षात ठेवव्यात.
हाय, हॅलो, लिसन, बी, बी, सी. न्यूज, ऑन, फ्रायडे,
H, He, L, B, B, C, N, O, F,
नाइट
Ne
ना, मांगो अल्ला से पैसा
Na Mg Al S P
सोना चांदी और
S Ci Ar
कोल्हापूरी चप्पल सायन्स टिचर
K Ca SC Ti
वैरी क्रूड मॅन
V Cr Mn
प्रथम हायड्रोजन
Hअणुक्रमांक – 1 बाह्यतम कक्षेत 1
HE अणुक्रमांक- 2 बाह्यतम कक्षेत 2
Li अणुक्रमांक- 3 इलेक्ट्रॉन संरुपण, 2, 1
Be अणुक्रमांक – ४ इलेक्ट्रॉन संरुपण, 2, 2
या प्रमाणे बाह्यतम कक्षेतील (-) ची संख्या संयुजा,
आयनिक बंध वा सहसंयुज बंध याकरता उपयुक्त होईल.
धातू अधातूंचे गुणधर्म, अणू, विद्युतदृष्टय़ा उदासिन आहे (जेवढा धन प्रभार तेवढाच ऋण प्रभार), He, Ar, Kr, Xe, Rn, राजवायू (निष्क्रिय मूलद्रव्ये कोणत्याही रासायनिक अभिक्रियेत भाग घेत नाही.)
२) रासायनिक समीकरणाचे लेखन सर्व मुद्दे लक्षात ठेवून लिहिता यावेत, रेडॉक्स अभिक्रिया समीकरणासह उदासिनीकरण व्याख्या. ही महत्त्वाची असते. यावर अनेक प्रश्न येत असतात.
३) विरंक चूर्ण (ब्लिचिंग पावडर CaOCl2,,सोडियम काबरेनेट म्हणजेच ब्रेकिंग सोडा. सूत्र लक्षात ठेवावे NaHCO3, खाण्याचा सोडा) लक्षात ठेवावे. हे हमखास गुण मिळवून देतात.
सोडिअयम काबरेनेट- धुण्याचा सोडा. रेणूसूत्र Na2 Co3 10H2O प्लास्टर ऑफ पॅरिस CaSoH2O (जिप्सम)
४) तेज विजेचे प्रकरणात ओहमचा नियम, वाहक विसंवाहक फरक, रोधांची एकसर जोडणी, समांतर जोडणी, आकृतीसह लिहून काढा; ज्यूलचा नियम विद्युतधारेच्या औष्णिक परिणामाचे व्यावहारिक उपयोग उदा: विद्युत इस्त्री, विद्युत जलतापक (heater) विद्युत किटली.
५) उजव्या हाताच्या अंगठय़ाचा नियम, विद्युत चलित्र (तत्त्व), विद्युत जनित्र दिष्ट विद्युतधारा, प्रत्यावर्ती विद्युत धारा, फरक, घरगुती विद्युत जोडणीत – वीजयुक्त तार, तटस्थ तार, यांच्यातील विभवांतर हे २२० ते २५० व्होल्ट इतके असते. उपयोजनात्मक प्रश्न यावर आधारीत येतात. अनेकदा हे प्रश्न विद्यार्थ्यांना गुणांसाठी मदतीचे ठरतात.
याप्रमाणेच दैनंदिन जीवनावर आधारीत, व्यावहारिकदृष्टय़ा प्रश्न क्रमांक ४ हा वेळोवेळी विचारला जातो. यावरही विद्यार्थ्यांनी थोडे लक्ष ठेवणे आणि त्याची तयारी कायम ठेवणे आवश्यक असून याचा फायदा निश्चित होतो.
उद्याच्या भागात आपण पाहू या विज्ञान विषयातील पुढील संभाव्य प्रश्न आणि त्याची पूरक माहिती.
रामेश्वरी विलास पाटील,
विज्ञान शिक्षिका,
बी. एस्सी, एम. एड. (समुपदेशक)
आमची शाळा, चेंबूर मुंबई