शेतीव्यवसायातील इतर कामे वेगाने करण्यासाठी आधुनिक यंत्रांची गरज आहे. यामुळे अनावश्यक श्रम वाचून पैशाचीही मोठी बचत होईल. नारळ सोलणी, भात मळणी, काजू बी फोडणी, सुपारी सोलणी यंत्र, हायड्रोलिक लॅडर आणि कोनोविडर या उपकरणांची उपयोगिता आणि महत्त्व यांचा घेतलेला हा आढावा.
नारळ सोलणी यंत्र :
सुकलेल्या नारळाचे सोडण काढणीचे काम जिकिरीचे आहे. नारळ सोलण्याकरिता वजनास हलके असे यंत्र उपलब्ध आहे. नारळाचे सोडण या एकत्र असलेल्या पात्यांवर हाताच्या जोराने घुसवावे लागते. नंतर हँडल वर उचलल्यावर सोडण नारळापासून वेगळा होतो.
यंत्राला खाली फ्रेम दिली असून नारळ सोलणारा मनुष्य फ्रेमवर पाय घट्ट ठेवून फ्रेम जमिनीवर धरून ठेवू शकतो. हे नारळ सोलणी यंत्र नारळ सोलण्यास अत्यंत कार्यक्षम असून हाताच्या साहाय्याने चालत असल्यामुळे वापराचा खर्च कमी येतो. या यंत्राची किंमत २४५ रुपये एवढी आहे.
भात मळणी यंत्र :
उपलब्ध उच्च क्षमतेची मळणी यंत्रे वापरताना भाताचा अखंड पेंढा मिळत नाही. पेंढयाचे तुकडे होतात.
आपल्या भागात भाताच्या अखंड पेंढयाला खूप महत्त्व असल्याने उच्च क्षमतेच्या मळणीयंत्राच्या वापरावर मर्यादा येतात. याशिवाय त्यांची किंमत पण जास्त आहे.
कमी किमतीच्या पायाने चालणा-या भात मळणी यंत्राचा पावर काही ठिकाणी करण्यात येतो. पण हल्ली मजुरीचे वाढलेले दर, मजुरांची शेती कामाला उपलब्धता व त्यांची क्षमता लक्षात घेता मजुरांकडून मळणी व झोडणीचे कामासाठी खूप वेळ लागतो व खर्चही जास्त येतो. त्यामुळे मळणीसाठी यांत्रिकी पद्धतीचा वापर करणे अपरिहार्य आहे.
भात मळणी करण्यासाठी कोकण कृषी विद्यापीठाने विकसित केलेले विद्युत मोटारचलित भात मळणी यंत्राचा वापर केल्यास स्वच्छ धान्यासोबतचा भाताचा अखंड पेंढा मिळतो. इनव्हरटेड चेन प्रकारचा कनव्हेअर असलेले मळणीयंत्र वापरल्यास भाताची मळणी होऊन ताशी २०० किलोपर्यंत स्वच्छ धान्य आपणाला मिळते. या मळणी यंत्रामध्ये सिंगल फेजवर चालणारी २ अश्वशक्तीची विद्युत मोटार दिलेली असून अत्यंत जलद मळणी करता येते.
सदर यंत्राचा वापर केल्यास मजुरांकडून झोडणी व मळणी करण्याचे कष्टप्रदकाम टाळता येते व भात मळणी कमी वेळेत व कमी खर्चात होते. पायाने चालणा-या मळणी यंत्रापेक्षा अत्यंत कार्यक्षम असून उफणणी करावी लागत नाही. मळणीला खर्च कमी येतो.
भाताचा अख्खा पेंढा मिळतो. मळणी करताना ड्रममध्ये कापलेले पीक धरून ठेवावे लागत नाही. फलाटावरून पीक स्वयंचलितरीत्या आपोआप पुढे सरकावले जाते. मळणीची क्षमता ९७ ते ९८ टक्के असून बी स्वच्छ करण्याची क्षमता ९८-९९ टक्के आहे. या यंत्राची क्षमता १९०-२०० किलो प्रति तास आहे. भात मळणी यंत्राची किंमत ३६,००० रुपये आहे.
निमस्वयंचलित काजू बी फोडणे यंत्र : काजूगर काढण्याकरिता काजू बी फोडणीचे काम जिकिरीचे आणि जोखमीचे आहे. काजू बीच्या टरफलातील तेलामुळे बी फोडणा-या हाताला इजा होते. डॉ. बाबासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठ, दापोली येथे निमस्वयंचलित काजू बी फोडणी यंत्र विकसित करण्यात आले आहे. सदर यंत्र १/४ अश्वशक्ती मोटरवर चालत असून काजू बी फोडण्याचा पात्यापर्यंत सरकावण्यासाठी फिडिंग चॅनल दिला असून यंत्राच्या चिमटयाच्या साहाय्याने काजू बी फोडणी यंत्रणेपर्यंत पोहोचवली जाते.
ब्लेडपर्यंत काजू बी पोहोचवून ती फोडली जाते. या यंत्राला विविध ग्रेडची काजू बी फोडण्याकरिता यंत्रणेत बदल करण्याची सोय आहे. एकावेळी एकाच ग्रेडचे काजू बी व्यवस्थितरित्या फोडता येतात. या यंत्राद्वारे काजू बी वाफवून एक दिवस कंडिशनिंग करणे आवश्यक आहे.
यंत्राला चालवण्यासाठी एका मजुराची आवश्यकता असून काजू टरफलातील तेल हाताला लागत नाही. या यंत्राची ताशी बी फोडण्याची क्षमता १० किलो असून फोडणीची कार्यक्षमता ८८.४८ टक्के एवढी आहे. सदर यंत्राचा वापर करून ८३ टक्के अख्खे काजूगर मिळतात. अध्रे गर व फुटीचे प्रमाण मनुष्यचलित काजू बी फोडणी यंत्राइतकेच आहे. या यंत्राची किंमत ३५,००० रुपये असून काजू बी फोडणीसाठी उपयुक्त आहे.
हाताने चालणारे कोकण सुपारी सोलणी यंत्र : महाराष्ट्रातील कोकण विभागात सुपारीच्या झाडांची लागवड मोठया प्रमाणावर केली जाते. कोकणातील सुपारी बागायतदारांना सुपारी सोलण्याकरिता कु शल महिला मजुरांची गरज प्रामुख्याने भासते. वेळेवर मजूर उपलब्ध न झाल्यामुळे सुपारी सोलण्याच्या कामाला उशीर लागतो. याशिवाय सुपारी सोलताना मजुरांच्या हातालादेखील इजा होते. सुपारी सोलण्याचे काम हे कष्टप्रद असून या कामाकरिता मजुरांची कमतरता प्रामुख्याने जाणवते.
या सर्व बाबींचा विचार करून हाताने चालवले जाणारे सुपारी सोलणी यंत्र डॉ. बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठाने विकसित केले आहे. या यंत्रामध्ये स्क्रू आणि सिलेंडरची यंत्रणा असून त्यामध्ये ब्लेड्स बसवले आहेत. यंत्रातील स्क्रू ला हाताने फिरवायचा दांडा बसवला असून त्या दांडयाच्या मदतीने सुपारी सोलून बाहेर येते.
६ ते ८ टक्के आद्र्रता असलेल्या सुपारीला या यंत्राद्वारे सोलण्याची क्षमता ४ ते ६ किलो प्रति तास असून या यंत्रामधून सुपारी फुटीचे प्रमाण सरासरी १० ते १४ टक्के आणि ओलसर सुपारी न सोलता बाहेर पडण्याचे प्रमाण ४ ते ६ टक्के आढळून आले.
प्रतवारी केलेल्या सुपारी सोलणीसाठी यंत्राची कार्यक्षमता ८० ते ८५ टक्के आहे. हे यंत्र चालवण्याकरिता अतिशय सोपे व सहज आहे. यंत्र छोटे असल्याकारणाने हवे त्या ठिकाणी यंत्राची ने-आण करता येते. हे यंत्र सुपारी बागायतदारांकरिता उपयुक्त असून यंत्राची किंमतदेखील सर्वसाधारण सुपारी उत्पादकदारांना परवडण्यासारखी आहे.
ट्रॅक्टरचलित हायड्रॉलिक लॅडर :
दिवसेंदिवस मजुरांची टंचाई व वाढलेला मजुरी खर्च लक्षात घेऊन डॉ. बाळासाहेब सावंत कोकण कृषी विद्यापीठ, दापोली येथे ट्रॅक्टरचलित हायड्रॉलिक लॅडर विकसित करण्यात आले आहे. हे यंत्र ट्रॅक्टर पी.टी.ओ.वर चालत असून हायड्रॉलिक यंत्रणेद्वारे बकेटची उंची कमी-जास्त करता येते. बकेटला ३६० अंश कोनात फिरवता येते. या यंत्राच्या बकेटमध्ये उभा असलेला मनुष्य बकेटमधील बटणाद्वारे उंची नियंत्रित करू शकते.
यंत्र चार झाडांच्या मधोमध उभे करून एका ठिकाणावरून चार झाडांपर्यंत बकेट पोहोचू शकते. फळबागेतील झाडांच्या फांद्या तोडणे, उंच झाडांची जवळून फवारणी करणे, फळ काढणी, बागेची सफाई व तत्सम झाडांच्या उंचीवरील कामे या यंत्राच्या साहाय्याने करू शकतो. या यंत्राला चालवण्याकरिता ३० अश्वशक्तीपेक्षा जास्त क्षमतेच्या ट्रॅक्टरची आवश्यकता आहे.
या यंत्राच्या साहाय्याने १० ते १५ मीटर उंचीवरील फळबागेतील कामे विविध हत्यारांच्या सहाय्याने करता येतात. हे यंत्र प्राथमिक प्रशिक्षणानंतर मजूर वापरू शकतो. या यंत्राचा वापर करून प्रति दिवशी १५० झाडांवरील नारळ काढणे शक्य आहे. तसेच हापूस आंब्यावरील ताशी ४०० ते ५०० आंबे काढता येतात. सदर यंत्राची किंमत २,२५,००० रुपये आहे.
कोनोविडर :
भातपिकातील तण नियंत्रणाकरिता १३० मि.मी. रुंद कोनोविडर विकसित करण्यात आले आहे. या अवजाराला दोन शंकू आकाराचे दातेरी कोन दिलेले असून भात रोपांचे ओळीत चालवताना विडरचे वजन सांभाळण्याकरिता फ्लोट दिलेला आहे. हे अवजार मनुष्याद्वारे चालवण्याकरिता दोन दांडय़ांचा आधार असलेले लांब हँडल दिले आहे. कोनोविडर चालविणा-या व्यक्तीच्या उंचीनुसार हँडलची उंची कमी-जास्त करण्याकरिता यंत्रणा देण्यात आली आहे. आवश्यकतेनुसार फ्लोटची उंचीसुद्धा कमी-जास्त करण्याची सोय आहे.
कोनोविडर भातरोपांचे ओळीत चालवताना वजन लोटवर घेऊन कोनोविडर फक्त पुढे ढकलत दोन्ही कोन टेकवत चालवावे. मागे-पुढे चालवू नये. कोनोविडरचा वापर करताना भात खाचरात कमीत कमी ५ ते ६ सें.मी. पाणी आवश्यक असते. कोनोविडरचा वापर करून भात खाचरातील तणाचे नियंत्रण तसेच खत मातीत गाडणे शक्य होते.
कोनोविडरचा वापर केल्यास ५०-६० टक्के वेळेत बचत होते. तसेच तण नियंत्रण खर्चातही बचत होते. कोनोविडरचा वापर करून ताशी ०.०८ ते ०.१० हेक्टर (८-१० गुंठे) क्षेत्रावरील तणाचे नियंत्रण करता येते. कोनोविडर डॉ. बा. सा. कोकण कृषी विद्यापीठ, दापोली येथे उपलब्ध असून त्याची किंमत १२०० रुपये आहे.
