भारत एक तिहेरी-महामारीच्या मध्यभागी आहे.. हाय ब्लड प्रेशर (हायपरटेन्शन), हाय ब्लड शुगर (मधुमेह) आणि हाय ब्लड कोलेस्ट्रोल (डिस्लेपीडिमिया) यासारखी महामारी. हे ‘भयानक त्रिकूट’ भविष्यात हृदय व रक्तवाहिन्यासारखे रोग जसे हृदयरोग आणि स्ट्रोकमध्ये. खालील टिप्स आपल्या हृदयाला निरोगी ठेवू शकतात.
१. शारीरिक कार्य : जास्त वेळ बसून राहणे हे धुम्रपानाइतकेच हानिकारक आहे. निरोगी राहण्यासाठी एरोबिक व्यायामाचे प्रमाण दिवसाच्या ३० – ४५ मिनिटे, दर आठवडय़ाला ५ – ६ दिवस करणे आवश्यक आहे. यामध्ये चालणे, सायकलिंग, पोहणे किंवा धावणे समाविष्ट आहे.
२. डाएट : ‘मनुष्याच्या हृदयाचा मार्ग त्याच्या पोटात असतो.’ जरी ‘मनुष्याच्या हृदयाशी होणारा आजार हा त्याच्या पोटात असला तरी, हे आपण हे बदलू शकतो. जंक फूड, प्रक्रियाकृत अन्न, लोणी, चीज, फास्ट फूड आणि डेझर्ट बंद करणे ही काळाची गरज आहे.’
३. फळे आणि भाज्या : आपण जे खाऊ नये त्याविषयी चर्चा करण्यापेक्षा, आपण कोणत्या योग्य गोष्टी खात आहात हे महत्त्वाचं आहे. हृदयरोग रोखण्यासाठी २ – ३ फळे आणि दररोज २ – ३ वाटय़ा भाज्या खाल्ल्या पाहिजेत. फळांचे रस टाळले पाहिजेत, तसेच जास्त शिजवलेल्या भाज्याही टाळाव्या.
४. योग आणि ध्यान : भारत योगाचे घर आहे. योगिक प्रथा आणि ध्यान यामुळे रक्तदाब, हृदय व रक्तवाहिन्या आणि मानसिक ताण कमी होण्यास मदत होते.
५. तंबाखूचे सेवन थांबवा : तंबाखू भारतीय संस्कृतीसाठी खूप जुना आहे. याचा उपयोग सिगारेट / विडी, चघळण्यासाठी, ब्रश किंवा पानमध्ये केला जातो. तंबाखू सेवन थेट हृदयरोगाशी निगडित आहे. त्यामुळे तंबाखू सोडविणे आवश्यक आहे.
६. अल्कोहोलचे सेवन बंद करणे : विशिष्ट मर्यादेपर्यंत, अल्कोहोलमुळे हृदयाला फायदे असू शकतात; परंतु त्याहूनही जास्त अल्कोहोल विनाशकारी आहे. पुरुषांसाठी एक दिवसामध्ये २ मानक पेय आणि १ मानक पेय स्त्रियांसाठी; १ मानक पेय २५ मि.ली. (उदा. व्हिस्की, ब्रँडी, वोडका) किंवा १२५ मि.ली. (एक मानक ग्लास ) वाईन किंवा ३४० मि. ली. बियरच्या बरोबरीने आहे. या पलीकडे जाऊ नये.
७. व्यायाम.. पण खूप नाही : व्यायामामध्ये काहीही करणे निरोगी नाही. वर दिलेल्या शिफारशींचा वापर करताना आवश्यक आहे, जर आपण सधन शारीरिक प्रशिक्षण किंवा मॅरेथॉन करत असाल, तर कृपया आधीचे हृदयावरील मूल्यमापन करा. कधीकधी अचानक आम्ही धावत असलेल्या अॅथलीटचे ऐकतो जो अचानक कोसळला होता किंवा व्यायामशाळेतील एखाद्या तरुणाचा अचानक मृत्यू झाला होता किंवा फिट मॅरेथॉन धावकाचा मृत्यू झाला होता.. कठोर शारीरिक प्रशिक्षण सुरू करण्यापूर्वी अंतर्निहित हृदयरोगाची समस्या सोडली पाहिजे.
८. ताण कमी ठेवणे : आपल्या शहरातील जास्तीत जास्त मुंबईकरांना प्रत्येक वळणावर ताण येतो. तणाव एक सर्वव्यापी आहे. तणाव टाळण्यासाठी घेतलेल्या कोणत्याही उपाययोजनांमुळे हृदयावरील स्थितीचा फायदा होईल. संगीत ऐकणे, कुटुंबासह वेळ घालवणे, ड्राइव्हसाठी जाणे, मूव्ही पाहणे किंवा समुद्री चौपाटीवर बसणे.. जे काही आपल्यासाठी कार्य करते .. ते नियमितपणे करा.
९. मानसिक आरोग्य : आपण नेहमी शारीरिक पैलूंवर ताण आणि आरोग्याच्या मानसिक पैलूकडे दुर्लक्ष करतो. नैराश्याने आपल्या शहरातील आणि हृदयरोगासाठी ओळखल्या जाणा-या जोखमीच्या घटकांपैकी एक आहे.
कामाच्या दबावामुळे आणि कमी होत चाललेल्या कौटुंबिक वेळेमुळे, भाववाढ सतत स्थिर राहण्यावर आर्थिक ताणतणाव वाढते, मुलांबरोबरच कुटुंबातील सर्व सदस्यांमध्ये उदासीनता ब-याचदा लपून राहिली आहे. मानसिक रोगाशी निगडित समस्यांवर उपचार करण्यासाठी मनोवैज्ञानिक आणि मानसोपचार तज्ज्ञांची मदत घ्यावी.
१०. नियमित तपासणी : उच्च रक्तदाब, मधुमेह आणि उच्च कोलेस्टरॉल हे त्रिकुट काही समस्या निर्माण करतात; परंतु ते नियमित तपासणी किंवा इतर गोष्टींसाठी चाचणी करताना ते आढळून येतात. आमच्या या फक्त टीप आहेत. गुंतागुंत निर्माण करण्यापूर्वी नियमित तपासणीची गरज आहे.
– डॉ. निहार मेहता
सल्लागार कार्डिओलॉजिस्ट