भारतात कधीही, कुठेही वीजपुरवठा खंडित होऊन लोकांना तासन्तास काळोखात राहायला लागू शकते. अर्थात, भारतातल्या लोकांची त्याची सवयच आहे, पण अमेरिकेत कधीतरी लाइट जातो तेव्हा तारांबळच उडते. कारण लाइट जाणार, हे गृहीत धरलेले नसते, त्याच वेळी ही परिस्थिती तिथे कशी हाताळली जाते, याचा अनुभवही कथन करण्यासारखा. त्या दिवशी सकाळी मी पार्किगमधून कार बाहेर काढत होते. तेवढयात मोठा आवाज कानावर आला. एकदा बाहेर पडण्याआधी घरात काही पडले, फुटले नाही ना याची खात्री करायला मी आत शिरले. लाइट लावते तर लाइट लागला नाही. आमचा लाइट गेला होता, कदाचित फ्युज गेला असेल.. पण पाहिलं तर तसंही नव्हतं. खिडकीतून बाहेर लक्ष गेलं तर रस्त्यावर आमचे चार-पाच शेजारी गोळा झालेले दिसले. म्हणजे हा मोठा शटडाउन दिसतो आहे, असा विचार करत मी बाहेर आले.
पटकन फोनाफोनी करून आम्ही आमच्या वीज मंडळाकडे तक्रार केली. आमच्या सोसायटीतल्या किमान पन्नास घरांची वीज नक्कीच गेली असावी असा अंदाज व्यक्त होत होता. एखादा ट्रान्सफॉर्मर गेला असेल असे म्हणत आम्ही आजूबाजूला जरा पाहणी केली. तासाभराने वीजपुरवठा करणा-या कंपनीच्या गाडया, रिपेअरचे काम करणारी माणसे आलेली दिसली.
आता हे सर्व वाचून तुम्हाला काहीही विशेष वाटणार नाही हे मला माहिती आहे.
लाइट जाणारच! १२ तासांहून जास्त काळ एका दिवसात वीज नसणे याचीसुद्धा सवय भारतात असले की होते. आज गुरुवार म्हणजे सकाळीच वीज जाणार.. लहान गावात खेडयापाडयात वीज आहे ही आश्चर्याची आणि आनंदाची बाब. ज्यांना शक्य आहे ते घेतील जनरेटर.. अशा पार्श्वभूमीवर अमेरिकेत आले की केव्हाही बटन दाबा लाइट लागतात, हा एक सुखद धक्का असतो. कालांतराने इथे अमेरिकेत लाइट जात नाहीत, हे आम्ही भारतीय मान्य करतो. आमची मुले तर इलेक्ट्रिसिटी हा आमचा जन्मसिद्ध हक्क आहे, अशा थाटात वावरू लागतात याची चाहूल आम्हाला त्यांचे पाळण्यातले पाय पाहूनच लागते.
अमेरिकेत लाइट जात नाहीत का, या प्रश्नाचे उत्तर आम्ही ‘‘नाही’’ असेच देतो. एखादी मोठी नसíगक आपत्ती असेल तरच लाइट जातात हाच काय तो अपवाद. समुद्री वादळ, खूप पाऊस यामुळे जेव्हा वीज जाते तेव्हा आठ-आठ दिवस लोकांना विजेशिवाय काढावे लागतात. पण अशी घटना दहा वर्षातून एखादी. अगदी चाळीस-पन्नास वष्रे जुने घर असेल आणि त्याचे रिनोव्हेशन केले नसेल तर फ्युज वारंवार जातो. अन्यथा फ्युज जाणे हा प्रकारही फार आढळत नाही.
अपार्टमेंट कॉम्प्लेक्स असेल तर त्याचा सर्व मेंटेनन्स कुणीतरी संस्था पाहत असते, अशा वेळी फक्त मुख्य ऑफिसात तक्रार केली की सर्व कामे तेच बघतात. पण जेव्हा तुमचे स्वतंत्र घर असते तेव्हा मात्र अनेक गोष्टी, अनेक तक्रारी नोंदवणे अशी मॅनेजमेंट स्वत:ला करावी लागते. लाइट गेले म्हणजे सर्वच बंद. एसी, हिटर, गरम पाणी, कुकिंग सगळेच! आठ एक तासांहून जास्त लाइट गेले की फ्रीजरमधल्या भाज्या, फळे, चीज इत्यादी गोष्टी वाया जातात. फ्रोजन फूडचे तर विचारूच नका. लाइट जाण्याची शक्यता आम्ही गृहीत धरत नाही, हे अशा वेळी मात्र त्रासदायक ठरते.
तीन तासांनी मला जी बातमी कळली ती अशी की, एक ट्रान्सफॉर्मर गेला आहे. तो बदलावा लागेल. तासाभरान शेजा-यांचे लाइट आले, असे माझी शेजारी म्हणाली. माझ्या घरात मात्र अजून लाइट आलेले नव्हते. त्यामुळे आता दोन-चार वेळा फोन करण्यापलीकडे फार काही करता येणार नव्हते मला. एका घरासाठी ती कंपनी किती लक्ष देईल, याविषयी मी साशंक होते. मी पुन्हा वीज कंपनीला फोन केला.
तेव्हा त्यांनी तो ट्रान्सफॉर्मर माझ्याच बॅकयार्डमध्ये आहे, अशी माहिती दिली. फेन्स ( कंपाउंड) तोडावे लागेल, लॉन उपटले जाईल, झाडं तोडावी लागतील पण वीज कंपनी ते सर्व पूर्ववत करेल, त्याचा कोणताही खर्च मला द्यावा लागणार नाही, अशी हमी मला दिली. सकाळी मी घरासमोर असल्याने मला झालेला आवाज ऐकू आला होता. पण एकंदर मागे असलेला ट्रान्सफॉर्मर मी विसरले होते! पण तो ट्रान्सफॉर्मर आता भारी पडणार होता!
अस्वस्थ होऊन मी पुन्हा एकदा वीज कंपनीला फोन लावला. पुढच्या चार तासांत माझ्याकडे नक्की लाइट येतील, असे फोनवरच्या बाईचे म्हणणे होते. मी घरी आले. १० मिनिटांत दोन भल्यामोठया गाडया आमच्या घरासमोर उभ्या राहिल्या.
त्यांच्यापैकी एकाने घराचे समोरचे दार वाजवले. बेल वाजणे शक्यच नव्हते. ती मंडळी काय काम करणार आहेत, याची त्याने मला साधारण कल्पना दिली. मला याविषयी नेहमी गंमत वाटते. अमेरिकेत सर्व गोष्टींचे आयोजन केलेले असते, त्याच्या पद्धती ठरलेल्या असतात. अनेकदा त्याचा अतिरेकही होतो, हे मी बघते. पण कुठलीही माहिती न देता तीच गोष्ट घडली की होणारा त्रासही वेगळाच असतो. अशा पार्श्वभूमीवर माहिती असणे बरे की माहिती नसणे बरे? असा प्रश्न मनात आला की, मात्र माहिती असणे हेच बरे असे उत्तर मिळते. जे काही भोग आहेत ते भोगायचे आहेत, मग कशाला विचारा असा विचार करण्यापेक्षा मनाची तयारी मला महत्त्वाची वाटते.
मागच्या खिडक्यांमधून त्यांचे जे काम सुरू होते ते दिसत होते. शॉक बसणार नाही वा कोणताही अपघात होणार नाही, याची ते पूर्ण काळजी घेत होते. त्यांच्यापैकी एक जण मस्त सिगारेट पीत होता! मी चमकले. अमेरिकेत सिगारेटमुळे लाकडाच्या घरांना आग लागल्याची अनेक उदाहरणे आम्ही नेहमी वाचत असतो. सिगारेट पिणा-या माणसाला सिगारेट पिऊ नकोस, असे सांगून काही फरक पडतो का? करून पाहा प्रयत्न..
पुढचे दोन तास मी घराला आग लागली नाही ना या विचारात घालवले. बाहेर सुरू असलेल्या कामाचा मोठा आवाज येत होता. त्या लोकांचे बोलणे कानावर येत होत. शेवटी एकदाचे लाइट आले.
त्यादरम्यान मी एक-दोनदा बाहेर जाऊन काम कसे सुरू आहे, ते पाहून आले होते. त्या मंडळींशी गप्पा मारणे हा एक सोपा मार्ग मला दिसत होता. दुस-या दिवशी आमचे फेन्स , लॉन आणि झाडे याचे काम करण्याकरता वेगळी माणसे उद्या येतील आणि ते काम पूर्ण करतील, असे मला एकाने सांगितले.
इथे अनेक गोष्टींचे सोयीचे खासगीकरण केले आहे. तसे केल्याने स्पर्धा व नफा या दोन्ही गोष्टींचा वचक संस्थांच्या डोक्यावर असतो. साहजिकच कामे अधिक वेगाने आणि चांगली करावी लागतात.
सर्व गि-हाइकांच्या मनासारखं होत नसलं तरी त्याच कामाकरता तगादा लावावा लागत नाही. सोशल मीडियाचा वापर मोठय़ा प्रमाणात होतो. सेवादात्याविरुद्ध गि-हाइकाने एक अक्षर कमी-जास्त बोलले तर होणारे परिणाम त्या सेवादात्याला घातक असतात. त्यामुळे असे मत कुठे येऊ नये याकरता अधिक प्रयत्न होतात ते वेगळे सांगायला नको. आमचे काम पूर्ण झाले, याची खात्री करणारे चार फोन आणि एक लेखी सव्र्हे आमच्या घरी आला. प्रतिस्पर्धी वीज कंपनीचे दोन फोन आले, तेसुद्धा सांगायलाच हवे.
अमेरिकेत वीज जाणे ही एक मोठी घटना आहे यात शंका नाही. पण ऊर्जा आणि तिचा वापर नीट व्हायला हवा, तिची बचत केली पाहिजे हे सांगायला इथे सुरुवात झाली आहे, हेसुद्धा नसे थोडके.