वसई तालुक्यातील भालवली येथील साधारण ५० किमी परिसरात राहणा-या आदिवासी महिलांना बांबू हँडिक्राफ्ट प्रशिक्षण देण्यात आलं असून या महिलांनी आपल्या हातांनी बांबूपासून साकारलेल्या विविधरंगी, विविध कलाकुसरीच्या राख्या येत्या ‘रक्षाबंधन’ सणासाठी भाऊरायांच्या हाती सजण्यासाठी सज्ज झाल्या आहेत.
आपण बांबूपासून बनविण्यात येणा-या हर एक वस्तू पाहिल्या असतील. बांबूपासून बनविण्यात येणारे झुले, सुपल्या, टोपल्या, टी पॉय, खूर्ची, चटई, असे अनेक प्रकारचे फर्निचर पाहिले असतीलच, पण या सगळय़ात बांबूपासून बनविण्यात येणा-या नाजूक राख्याही आता आपला ठसा उमटवू पाहत आहेत. खासकरून स्वयंरोजगारातून आदिवासी महिलांनी आपल्या हातांनी साकारलेल्या या राख्या रक्षाबंधन सणासाठी भाऊरायांच्या हाती सजण्यासाठी सज्ज झाल्या आहेत. हस्तकलेच्या उत्कृष्ट नमुन्याचं हे रूप कला कौशल्याचं प्रतीक म्हणूनही जतन करण्याजोगंच मानावं लागेल.
आदिवासी महिलांची चूल पेटावी, त्यांना स्वयंरोजगार मिळावा या उद्देशाने वसई?येथील विवेक रूरल डेव्हलपमेंटच्या विवेक राष्ट्रसेवा समिती या संस्थेमार्फत पालघर जिल्ह्यातील वसई तालुक्यात असणा-या भालवली गावातील आदिवासी महिलांना बांबूपासून विविध वस्तू बनविण्याचं मोफत प्रशिक्षण देण्यात आलं असल्याचं संस्थेच्या प्रशिक्षण व विकास अधिकारी प्रगती भोईर यांनी सांगितले.
विशेषत: रक्षाबंधन सणाच्या पार्श्वभूमीवर या महिलांनी बांबूपासून बनविलेल्या राख्या बाजारात दाखल झाल्या असून या विशेष लक्षणीय मानाव्या लागतील.
संस्थेमार्फत २०१५ पासून जवळपास दीडशेपेक्षा अधिक महिलांना हे प्रशिक्षण देण्यात आलं असून, त्या महिलांना सक्षम बनविण्यात आलं आहे. ६० हून अधिक महिलांनी पुढाकार घेऊन आज या क्षेत्रात पाऊल रोवलं आहे. स्वयंरोजगारातून महिन्याला या महिलांना ८ ते १० हजार रुपये मिळत असून, हा व्यवयाय त्यांच्या उत्पन्नाचं साधन बनला आहे. खरं तर स्वत:च्या हाताने बनविलेल्या वस्तू ग्राहकांनी विकत घेतल्या, तर त्याचा आनंद हा वेगळाच असतो. शिवाय मेहनतीचं चीज होतं. त्यांच्या मेहनतीने सणवाराचं साध्य होणारं फलित पाहता याहून आनंदाची गोष्ट ती काय!
आदिवासींच्या नशिबाची वणवण संपावी या उद्देशाने सणावाराचं निमित्त घेऊन येथील महिलांना रक्षाबंधनसाठी बांबूपासून राखी बनविणे, दिवाळीच्या वेळी बांबूपासून कंदील बनविणे आदींचं प्रशिक्षण देऊन हस्तकला जपण्याचा प्रयत्नही दिसून येतो. बाजारात येणारा चायना माल विकत घेण्याकडे खरं तर ग्राहकांचा कल दिसून येतो. मात्र हस्तकलेतून वस्तूंची होणारी निर्मिती आणि महिलांची मेहनत पाहता, त्या वस्तूंची जर खरेदी केली गेली तर कलेचाही सन्मान ठरू शकतो.
घरातील काम सांभाळून महिला हे काम करताना दिसतात. भालवली येथील साधारण ५० किमी परिसरात राहणा-या महिलांना संस्थेमार्फत प्रशिक्षित करण्यात आलं असून आज या महिलांना लघुउद्योगामार्फत रोजगाराचं साधन प्राप्त झालं आहे.
सुरुवातीला येथील लोकांना संस्थेमार्फत बांबूपासून टीपॉय, फर्निचर कसं बनवावं याचं प्रशिक्षण देण्यात आलं. मात्र, ज्या महिलांच्या हाताला काम हवं आहे, ज्या महिला मेहनत करण्यास तयार आहेत, अशा महिलांना एकत्र आणून त्यांच्यासाठी बांबूपासून राख्या तसेच दिवाळीच्या वेळी कंदील बनविणे आदी शिबिरांचे आयोजन करून त्या महिलांना बांबू हँडिक्राफ्ट प्रशिक्षण देण्यात आलं आहे.
यासाठी लागणारा कच्चा माल संस्थेमार्फत पुरवला जातो. महिलाही आवडीने हे काम करतात. रोजगाराचा मिळालेला आधार हा भविष्याच्या दृष्टीने आणि हस्तकला वृद्धिंगत करण्यासाठीही उपयोगी पडू शकतो.
उद्योग कोणताही असो, मेहनतीला वाव मिळाला, तर त्या उद्योगाचे फलित दिसून येते. विकास रूरल डेव्हलपमेंट ही संस्थाही आदिवासी महिलांचे भविष्य रेखणारी संस्थाच म्हणावी लागेल. कारण वणवण करणा-या पायांना कुठेतरी स्थिरता प्राप्त व्हावी, महिलांना कुठे तरी उद्योगाच्या रूपाने वाव मिळावा, नाव मिळावं यासाठी असणारे त्यांचे प्रयत्नही वाखाणण्याजोगेच मानावे लागतील. हस्तकला ही मेहनतीची आहे आणि कलाकुसरीचा वापर करून बांबूच्या काठय़ा सोलून त्याचे धागे काढून नंतर कलाकुसर करणे हे देखील कौशल्यच आहे आणि हेच कलाकौशल्य आदिवासी महिलांच्या हातांना आज काम देणारे ठरले आहे. त्यांच्या रोजगाराचं साधन बनलं आहे.
बाजारात येणा-या चायना राखी प्रोडक्टच्या बरोबरीने सजणा-या या राख्या निश्चितच आपल्या कलेचा ठसा उमटवणा-या म्हणाव्या लागतील. आदिवासी पाडय़ातील महिलांना स्वयंरोजगार मिळावा या उद्देशाने सुरू केलेला हा उपक्रम आणि या उपक्रमास चांगला प्रतिसाद मिळावा यासाठी ग्राहकांनी जर या प्रोडक्टला पसंती दिली, तर त्या महिलांना आर्थिक फायदा होईल. त्यांच्या घरात चूल पेटेल. चायना मालाला ग्राहकांची अधिक पसंती दिसून येते, मात्र जर हस्तकलेतून निर्माण झालेल्या या राख्यांना पसंती दर्शवली तर महिलांनी सुरू केलेल्या या स्वयंरोजगाराला नवी दिशाही मिळू शकेल, असे विवेक राष्ट्रसेवा समितीच्या प्रशिक्षण व विकास अधिकारी प्रगती भोईर यांनी सांगितले.