ज्या घरात वाचनसंस्कृती नांदते ते घर ख-या अर्थी समृद्ध असतं, असं म्हणतात. प्रत्येकाचे काही तरी छंद असतातच पण वाचन हा केवळ छंद न उरता नकळत दैनंदिन जीवनाचा एक अविभाज्य भाग बनून जातो. आपले जवळचे जेव्हा आपल्या या आवडी-निवडींची काळजी घेऊ लागतात तेव्हा कुटुंबातल्या नात्यांनाही नवे पैलू पडतात. म्हणूनच आज आमच्या घरातल्या वाचनप्रेमी कुटुंबाबद्दल सांगतेय.
माझी कायम अशी इच्छा होती की, माझा जोडीदार संगीत आणि पुस्तकांवर प्रेम करणारा असावा. त्याचप्रमाणे संगीतप्रेमी नवरा तर मला मिळाला पण पुस्तकांवर त्याचं फारसं प्रेम नाही. असं असलं तरी माझ्या पुस्तकप्रेमावर मात्र त्याचं भरपूर प्रेम आहे. माझ्या वाचनात खंड पडू नये आणि मला सतत वेगवेगळं दर्जेदार वाचन करता यावं यासाठी त्याची धडपड सुरू असते.
मला शाळेत असल्यापासूनच अवांतर (शालेय पाठय़पुस्तकाव्यतिरिक्त) वाचनाची जी गोडी लागली ती आजवर कायम आहे, किंबहुना वाढत चालली आहे. घरात माझ्या पुस्तकांचा ढीग पाहून आई-बाबा नेहमी गमतीने म्हणायचे की सासरी जाताना ही सगळी पुस्तकं सोबत घेऊन जा आणि मी खरंच तसं केलं. माझ्या रुखवतात माझ्या आवडीची पुस्तकं मी मांडण्यासाठी दिली होती आणि उरलेली एका बॉक्समध्ये भरून सोबत घेऊन आले. अशा प्रकारे माझ्या या घरात माझ्या सोबतच माझ्या पुस्तकांनीही प्रवेश केला. लग्नानंतर जवळजवळ महिनाभर ही सगळी पुस्तकं त्या बॉक्समध्येच पडून होती, त्यांच्याकडे पाहायलाही उसंत नव्हती.
पण मी पुन्हा ऑफिसला जाऊ लागल्यानंतर मात्र मला प्रकर्षाने त्यांची आठवण येऊ लागली, कारण मला प्रवासात वाचायची सवय आहे त्यामुळे पर्समध्ये एक पुस्तक न चुकता असतंच. आता मात्र खूपच चुकल्याचुकल्यासारखं वाटू लागलं होतं. मी तो बॉक्स काढून देण्यासाठी सागरच्या मागे तगादा लावला पण एवढी पुस्तकं ठेवायची कुठे, हा प्रश्न होता म्हणून ते लांबणीवर पडत राहिलं. अखेर यावरचा तोडगा त्यानेच शोधून काढला. मी त्याला लग्नाआधी सांगितलं होतं की घरात एक बुकशेल्फ (पुस्तकांचं कपाट) असावं अशी माझी खूप वर्षापासूनची इच्छा आहे आणि आमच्या पहिल्या व्हॅलंटाइन्स डेला त्याने माझ्यासाठी एक सुंदर बुकशेल्फ भेट म्हणून घरी आणलं. तेव्हा अखेर आमच्या घरातल्या पुस्तकांना त्यांची हक्काची जागा मिळाली.
माझ्या सुदैवाने या घरी वाचनाची आवड असणारे अनेक जण आहेत. त्यामुळे हे बुकशेल्फ घरी आल्यानंतर लगेचच आकर्षणाचा आणि उत्सुकतेचा केंद्रिबदू ठरला मग कुणीही घरी आलं की पुस्तकं चाळणं, स्वत:कडची पुस्तकं संग्रही आणून ठेवणं, सगळे एकत्र जमले असताना पुस्तकांवर हमखास चर्चा करणं हे सगळं सुरू झालं आणि बघता बघता आमच्या घराचा हा कोपरा आमच्या कुटुंबाचं एक छोटेखानी पुस्तक संग्रहालय बनून गेला.
या संग्रहालयात अनेक विषयांवरची, अनेक प्रकारांची, वेगवेगळ्या लेखक-लेखिकांची अनेक इंग्रजी,मराठी पुस्तकं एकमेकांच्या आधाराने ऐटीत उभी आहेत. माझ्या सासूबाईंपासून नुकतीच दहावीची परीक्षा दिलेल्या माझ्या भाचीपर्यंत आणि अगदी तिच्याहूनही लहान असणा-या प्रत्येक वयोगटासाठी वाचायला इथे काही न काही सापडतंच. त्यामुळेच रविवारी दुपारी अनेकदा आमच्याकडे जणू वाचन चळवळ सुरू झाल्यासारखी भासते. काही जण अपवाद वगळता प्रत्येकाचं कुठलं तरी पुस्तक सुरूच असतं. मग वाचून एकमेकांना सुचवणं, पुस्तकांची अदलाबदल करणं वगरे आलंच!
गमतीचा भाग म्हणजे या बुकशेल्फचं मला कितीही कौतुक असलं तरी ते साफ करण्यासाठी मात्र मी काही केल्या वेळ काढू शकत नाही. पण माझे सासरे मात्र नेमाने शेल्फ आणि पुस्तकांवर बसलेली धूळ साफ करतात आणि आमच्या पुस्तकांचं जतन करतात. असं म्हणतात, ज्या घरात वाचनसंस्कृती नांदते ते घर ख-या अर्थी समृद्ध असतं. प्रत्येकाचे काहीतरी छंद असतातच, पण वाचन हा केवळ छंद न उरता नकळत दैनंदिन जीवनाचा एक अविभाज्य भाग बनून जातो. आपले जवळचे जेव्हा आपल्या या आवडी-निवडींची काळजी घेऊ लागतात तेव्हा कुटुंबातल्या नात्यांनाही नवे पैलू पडतात. माझ्या सासूबाईंना वाचनाची खूपच आवड आहे. त्यामुळे पुस्तकं तर त्या वाचतातच पण माझं लेखनही त्या आवर्जून वाचतात.
लग्नाआधीही माझे लेख प्रकाशित झालेली मासिकं, वर्तमानपत्रं त्यांच्याकडे वाचायला पाठवून दिले होते. मी वस्तू सांभाळून ठेवण्याच्या बाबतीत थोडी निष्काळजी आहे. याचा कहर म्हणजे माझ्या प्रकाशित झालेल्या सर्वच लेखांच्या प्रती मी काही सांभाळून ठेवू शकले नाही किंवा त्या असतील तरी एकाच ठिकाणी जमा करून ठेवलेल्या नाहीत. याउलट इथे मात्र बाबांनी माझं प्रकाशित झालेलं प्रत्येक काम अगदी तारखेप्रमाणे व्यवस्थित जपून ठेवलं आहे.
माझ्याकडे एकाच लेखकाच्या पाच पुस्तकांचा एक संच होता. त्यातलं एक पुस्तक काही वर्षापूर्वी कुणीतरी नेलं ते काही परत आलंच नाही. त्यामुळे आता बुकशेल्फमध्ये तो संच अर्धवट दिसू लागला म्हणून मी अस्वस्थ झाले. तेव्हा माझ्या नव-याने शोधाशोध करून ते पुस्तक विकत आणून गुपचूप त्या संचात ठेवलं. घरी आल्यावर जेव्हा, ही गोष्ट माझ्या लक्षात आली तेव्हा त्याचं फार कौतुक वाटलं. त्याचे असे अनेक किस्से आहेत. मागे असंच मला एक पुस्तक मिळता मिळत नव्हतं आणि मी जणू त्याच्यासाठी हट्टच धरून बसले होते. अगदी त्या प्रकाशकाच्या वितरकानेही ते त्यांच्या स्टॉकमध्ये उपलब्ध नसल्याचं सांगितलं तेव्हा सागरने त्यांचा पाठपुरावा केला. अखेर वितरकाच्या माणसाने ते पुस्तक आम्हाला घरपोच आणून दिलं. मला हव्या असलेल्या एका पुस्तकासाठी माझ्या नव-याने, अक्षरश: खटाटोप केले.
काही दिवसांपूर्वी मी त्या बुकशेल्फसमोर उभी राहून आता काय बरं वाचू? यातलं जवळजवळ सगळंच वाचून झालंय असं म्हणत होते आणि दुस-याच दिवशी ऑफिसनंतर पुस्तकांची दुकानं धुंडाळून पुस्तकांची फारशी आवड आणि माहिती नसलेल्या माझ्या नव-याने माझ्यासाठी चार नवी पुस्तकं आणली. ती मला देताना तो म्हणाला, ‘घे, तुझी पुस्तकं संपली होती ना! कुठल्याही परिस्थितीत तुझ्या वाचनात खंड पडता कामा नये. चांगलं वाचशील तर चांगलं लिहू शकशील,’ त्या क्षणी मी थक्क झाले. माझं पुस्तकांवर अधिक प्रेम आहे की याचं माझ्या वाचनावर अधिक प्रेम आहे हेच मला समजत नव्हतं. पण माझ्यासाठी ही आयुष्यभर जपून ठेवण्यासारखी एक सुखद, सुंदर आठवण आहे. वाचनाची आवड कुणी लावली, कशी लावली ते आठवत नाही पण शाळेतल्या शिक्षकांनी आणि बाबांनी त्याला खतपाणी घातलं एवढं नक्की! पण मी अमूकच एक वाचलं पाहिजे याबाबत कुणाचीही लुडबूड नव्हती की आग्रह नव्हता. त्यामुळे तेव्हा जी पुस्तकं नकळत माझ्या जीवाभावाची झाली, ती कायमची! आज माझ्या जिव्हाळ्याची माणसं माझं पुस्तकप्रेम जपण्यासाठी खटाटोप करतायत याचं समाधान मोठं आहे. ही वाचनसंस्कृती आमच्या घरात अखंड नांदत राहो आणि आमचे विचार समृद्ध करत राहो, अशीच सदिच्छा मनी आहे.