घरातली घरं म्हणजे माणसांच्या घरांमध्ये साकारलेली आणखी काही घरं, ज्यामुळे घराला घरपण येतं. ही घरं साकारणारे पक्षी-प्राणी यावेळी माणसांच्या याच घरात आपली घरं साकारून काही काळ वास्तव्य करतात. त्यांची घर बांधण्याची कला ही माणसांना अचंबित करणारी असते.
घर आपलं असतं. घरातील परिवार आपला असतो. प्रत्येकाला वाटणारं आपल्या स्वप्नातील घर जेव्हा सत्यात उतरतं, तेव्हाचा आनंद अवर्णनीय असतोच. पण, याच घरातली घरं जेव्हा आपल्या पाहण्यात येतात, तेव्हा होणारा आनंद तर त्यापेक्षाही अवर्णनीय असू शकतो. घरातली घरं म्हणजे जेव्हा बाहेरील पक्षी-प्राण्यांना सुरक्षिततेच्या दृष्टीने माणसांच्या घरात राहावेसे वाटू लागते, तेव्हा अशी घरं आपसुकच साकारलेली दिसून येतात.
ही घरातली घरं माणसांना एक वेगळा आनंद देऊन जातात. पक्ष्यांमध्ये रममाण होताना या घरातल्या घरांचा आनंद आपण घेऊ शकतो. त्यांची घर बांधण्याची कला आपण न्याहाळू शकतो.
माणसांच्या घरात साकारलेली चिमण्यांची घरटी पाहण्यात आली आहेत कधी? घर-अंगण चिवचिवाटांनी गजबजून जातं. पिल्लांच्या आगमनांनी आपल्या घराचं वातावरणही प्रफुल्लित होऊन जातं आणि केवळ माणसांनीच नाही, तर या पक्ष्यांच्या रूपाने घराला घरपण येऊन जातं.
कित्येकदा तर घराच्या दरवाजाच्या मागे, कधी फोटो फ्रेमच्या मागे, घराच्या वळचणीला, जिन्याच्या कोप-याला, कधी गॅलरीमध्ये तर कधी खिडकीच्या तावदानावर या घरांची विविध रूपं आपल्याला न्याहाळायला मिळतात.
माणसं घरांचं नियोजन करतात. घरांची आखणी करतात. प्राण्यांमध्येही तीच समयसूचकता आपणास पाहायला मिळते. पावसाची चाहूल लागताच सुगरण, चिमण्या आदी पक्षी आपली घरटी साकारण्यात मग्न राहतातच, पण चिमण्या विशेषत: माणसांच्या घरातच आपली घरं बांधताना दिसतात आणि त्यांची घरं बांधण्याची कलाकुसर मग माणसांना न्याहाळता येते. जीव ओतून घर बांधण्याचा त्यांचा ध्यास, आपल्या पिल्लांसाठी घर साकारण्याचं त्यांचं स्वप्न यातून माणसांना बरंच काही शिकण्यासारखं असतं.
घरामध्ये साकारलेली ही पक्ष्यांची घरटी अशी कायमस्वरूपी नसतात. पण, घरांसाठी त्यांची जागा मात्र कायमस्वरूपी असते. एखाद्या घरात साकारलेलं घरटं पक्षी सहजासहजी विसरत नाही. एकदा बांधलेल्या घरटय़ातून हे पक्षी वास्तव्य करून उडून गेले की, माणसांचं हेच घर सुन्न होऊन जातं. त्यांच्या किलबिलाटाविना घराचं काही काळ घरपण गेल्यासारखं वाटतं, पण हे क्षणिक असतं, हेच पक्षी पुन्हा त्याच जागी घरटी बांधण्यास नव्याने जेव्हा येतात, तेव्हा पहिल्या घराचा पसारा आटोपून नव्या घराचे वेध त्यांना लागलेले असतात.
घर आणि अंगण हे घराचं स्वरूप न्याहाळताना पक्षी-प्राण्यांशिवाय हे सारं अधुरं आहे. सुगरणीची घरटी अंगणात उंचच उंच लटकलेली पाहताना घरं बांधण्याची ही कला, त्यातील कलाकुसर आपणाला अचंबित करून टाकते.
घराला सुशोभित करण्यासाठी किंवा वातावरण निर्मितीसाठी फिश टँकही आपण आपल्या घरात ठेवून एका नवीन घराची निर्मिती करतोच. काहींना विविध प्राणी-पक्षी पाळण्याची सवय असते. छंद म्हणून ही माणसं या प्राणी-पक्ष्यांसाठी छोटय़ा-छोटय़ा घरांची निर्मिती करत असतात.
घरांतील भिंतीवर मातीची घरं साकारणारी माशी, कौलारू घरामधील एका कोप-यावर आपलं घर साकारणारी खारूताई, मधमाश्यांची पोळी कापसांच्या सान्निध्यात एकवटून राहणारे पक्षी आदींची विविध घरं ही आपल्याला घरांमध्येच पाहायला मिळतात.
माणसांसोबत माणसं राहतात, तसे प्राणीही आपल्या भोवताली असतील, तर वातावरण प्रसन्न होऊन जातं. एक चैतन्य अनुभवता येतं. पक्ष्यांची घरं ही केवळ बागेमध्येच असतात, ते झाडांवरच राहतात या कल्पनेत कुठेतरी आज वेगळेपणा दिसून येतो. ग्रामीण भागातही हा समज काही अंशी दूर होताना दिसतो. शहरात तर झाडांवर घरटी बांधणारे पक्षीही विरळाच. आपल्या घरात, गच्चीत पक्ष्यांनी घरटी बांधली, तर नकळतच मन अडकतं त्यांच्यात.
शहरात पक्ष्यांना घरटी बांधता येत असतील, न जाणो. झाडांवर घरटी बांधायला एखादं झाड त्यांच्या वाटय़ाला येत असेल का, तेही ठाऊक नाही. अनेकदा शहरांमध्ये पक्षी वाट चुकल्यासारखे खिडकीतून आत येताना दिसतात. कबुतर-पारव्यासारखे पक्षीदेखील आपल्या स्थाननिश्चितीसाठी एखाद्या खिडकीचा आसरा घेतात किंवा गॅलरीमध्ये आपलं बस्तान मांडताना दिसतात.
काहींना ही घरं भावतात, तर काहींना ही घरं फार मनस्ताप देणारी ठरतात. आज पक्ष्यांना घरटी बांधण्यासाठी जागा मिळाली नाही, तर घरांच्या दरवाजांच्या वरच्या भागात मिळेल त्या ठिकाणी आसरा घेतात आणि स्वच्छंदी जीवन जगतात.
घरांची विविध रूपं साकारताना, जशी माणसांच्या घरांची बांधणी मनात ठसते, तशीच माणसांनी बांधलेल्या घरांतील घरांचीही वेगवेगळी रूपं अंतरात ठसणारीच मानावी लागतील.